شناخت کامل زانو

واروس و والگوس زانو (پای پرانتزی و پای ضربدری) باعث وارد شدن فشار بیشتر روی یک قسمت زانو و تغییرات تخریبی آن می گردد.

زانو بزرگترین مفصل بدن است. گرچه در ظاهر یک مفصل لولایی است ولی در واقع مفصل پیچیده ای است که علاوه بر حرکات خم و راست شدن حرکات چرخشی تیز دارد . این مفصل از بهم پیوستن انتهای پایینی استخوان ران ، انتهای بالایی درشت نی و استخوان کشگک تشکیل شده است .
زانو بر خلاف مفصل ران عمقی ندارد و برای استحکام و ثبات آن ، رباطهای نسبتاً قوی استخوان ها را به هم وصل می کنند و در حقیقت پایداری مفصل بیشتر وابسته به نسوج نرم و لیگامانهای اطراف زانو می باشد . به علت فشار نسبتاً زیادی که در موقع راه رفتن ، دویدن و پریدن بر آن وارد می شود بیش از دیگر مفاصل بدن آسیب پذیر است . بین انتهای بالایی استخوان درشت نی و انتهای پایین استخوان ران دو غضروف هلالی از نوع لیفی وجود دارد که منیسک نامیده می شود که هم کمک بزرگی به پایداری مفصل بوده و هم یکی از عناصر اصلی جهت عملکرد طبیعی زانوست .

عناصر نگهدارنده زانو
۱-رباطهای جانبی (Collateral Ligament) زانو عبارتند از :
الف: رباط جانبی داخلی (Medial Collateral Ligament) یا (Tibial Collateral Ligament)  : از طرفی به کوندیل داخلی ران و از طرف دیگر به انتهای فوقانی استخوان درشت نی می چسبد و از دو لایه سطحی و عمقی تشکیل شده است . آسیب این رباط سبب ناپایداری جانبی طرف داخل زانو می گردد.

ب: رباط جانبی خارجی Collateral Ligament)  Lateral) یا (Collateral Ligament  Fibulral): در بالا به کوندیل خارجی استخوان ران و در پایین به سر استخوان نازک نی می چسبد آسیب این رباط باعث ناپایداری جانبی خارجی زانو می گردد.

۲-رباطهای متقاطع یا رباطهای صلیبی (Cruciate Ligaments)  
این رباطها عبارتند از :
 رباط صلیبی یا متقاطع خلفی (Cruciate Ligament Posterior) : از یک طرف به قسمت  خلفی درشت نی و از طرف دیگر به سطح خارجی کوندیل داخلی می چسبد . این رباط به پایداری زانو کمک کرده و آسیب آن باعث ناپایداری جلو به عقب زانو می گردد.

مفصل زانو متشکل از دو قسمت می باشد . یک قسمت مفصل بین استخوان ران و درشت نی (Tibiofemoral Joint)  که مینیسک ها بین آنها قرار گرفته و پایداری آن به رباطهای نگاهدارنده زانو بستگی دارد و قسمت دیگری که مفصل بین سطح خلفی کشگک و قسمت قدامی کندیلهای استخوان ران قرار گرفته است  (Patellofemoral Joint) و در حقیقت استخوان کشکک در شیار بین کندیلهای ران حرکت می کند . حرکت طبیعی کشکک در داخل این شیار بستگی به شکل سطح خلفی کشگک و عمق شیار بین کندیلهای ران دارد . آناتومی غیر طبیعی هر کدام از آنها سب ناپایداری این مفصل می شود . استخوان کشکک که به صورت یک استخوان کنجدی (Sesamoid)  در درون تاندون کشککی قرار دارد موجب فاصله گرفتن عضله چهار سر از مرکز چرخش زانو و افزایش قدرت و کارایی آن می گردد. انتهای تحتانی ران دارای انحنایی به جلو و پایین بخصوص در قسمت داخل بوده در حالی که قسمت فوقانی استخوان درشت نی نزدیک به حالت عمودی قرار دارد  و این حالت سبب مختصر "والگوس" (حدود ۷ درجه) در زانو می شود که افزایش این زاویه سبب والگوس زانو (پای ضربدری) و کاهش آن را واروس زانو (پای پرانتزی) می گویند.

واروس و والگوس زانو (پای پرانتزی و پای ضربدری) باعث وارد شدن فشار بیشتر روی یک قسمت زانو و تغییرات تخریبی آن می گردد. در هنگام خم کردن زانو طَبَق (برجستگی بزرگ درشت نی)، درشت نی به عقب و در موقع راست کردن زانو به جلو آمده و به خارج می چرخد و در حقیقت خم شدن ، لغزیدن و چرخش زانو تواماً انجام می شود : این مسئله در ساخت پروتزهای زانو که برای جایگزینی مفصل تخریب شده استفاده می شود از اهمیت فوق العاده ای برخوردار است و مطالعات بیومکانیک پیشرفتهای شگرفی در این مورد داشته است به نحوی که تعویض مفصل زانو با در نظر گرفتن شرایط فوق کاربرد بسیار موفقی داشته است .

در مورد بیومکانیک منیسکها با توجه به چسبندگی منیسک داخلی در جلو و عقب به استخوان درشت نی و در خارج به رباط طرف داخلی ، از حرکت کمتری برخوردار است در نتیجه هنگام حرکات ناگهانی زانو بیشتر آسیب دیده و پاره می شود . در حالی که در منیسک خارجی که اتصالاتش فقط در جلو وعقب بوده وکناره محیط آن نسبتاً آزاد است در هنگام حرکات ناگهانی زانو ظاهراً کمتر آسیب می بیند . به علت اتصال رباط جانبی داخلی به مینیسک ، معمولاً پارگیهای شدید رباط جانبی داخلی با پارگی منیسک توأم است در حالی که ضایعات رباطهای طرفی خارجی کمتر با پارگی منیسک خارجی دیده می شود.

رباطهای طرفی زانو از عوامل مهم در پایداری بوده و در مواقعی که زانو کمی خم است از زاویه دار شدن آن به داخل و خارج جلوگیری می کند . علاوه بر آن ، رباط جانبی داخلی از لغزیدن کوندیل داخلی درشت نی به جلو و لیگامان متقاطع قدامی از لغزیدن کوندیل خارجی درشت نی به جلو جلوگیری می کند .

رباط متقاطع خلفی همراه با رباط Arcuate  و رباط مایل خلفی از تغییر مکان درشت نی به عقب جلوگیری می کند .

حرکات اصلی زانو عبارتند از : خم شدن (۱۳۵ درجه) و راست شدن (صفر درجه) ، علاوه بر این ، موقع راست شدن زانو استخوان درشت نی مختصری به سمت خارج چرخش دارد . در زانوی طبیعی حرکات جانبی وجود نداشته و زانو به هیچ وجه به عقب خم می شود .

منبع:aslani.id.ir

زانوی ضربدری

علل

1)- وراثت.

2)- راه رفتن زودرس کودک.

3)- بیماریهایی که بر روی استخوان یا ساختار مفصل زانو اثر میگذارند مانند نرمی استخوان و آرتروز.

4)- جوش خوردن شکستگی استخوانهای اطراف زانو بصورت ناهنجار.

5)- رشد بیش از حد کندیل داخلی در مقایسه با کندیل خارجی زانو.

6)- کاهش زاویه بین سرو گردن استخوان ران با تنه.

7)- پارگی کپسول و رباط داخلی زانو و کوتاهی کپسول ورباط خارجی زانو.

8)- ضعف عضلات نیمه غشایی و نیمه وتری.

9)- کوتاهی عضلات و بویژه عضله کشنده پهن نیام و دوسررانی.

نشانه ها

1)- نزدیکی زانوها به خط میانی بدن.

2)- دور شدن قوزکهای داخلی از هم.

3)- کوتاهی تاندون آشیل.

4)- تمایل کشگکها به خارج و احتمال بروز نیمه دررفتگی آن.

5)- ساییده شدن زانوها به هم در هنگام راه رفتن.

6)- درد و احساس خستگی زودرس به هنگام راه رفتن.

7)- درد پشت ساق و جلوی آن.

8)- کوتاهی قد.

9)- آرتروز زودرس زانو.

10)- بروز عوارض ثانویه مانند کف پای صاف.

11)- افزایش وزن.

12)- ساییدگی بیش از حد کنار داخلی کفش.

13)- راه رفتن با پای چرخیده به خارج و گاه بطور عکس با پنجه های چرخیده به داخل.

  معاینه و شناسایی

فرد در حالت ایستاده و راه رفتن از نمای جلو و پشت بازدید میشود و ساییدگی فش بررسی میگردد. برای تشخیص این عارضه میتوان از خط شاقولی و برای اندازه گیری دقیق آن از متر یا کولیس به این شرح استفاده کرد:

الف- خط شاقولی: همانطور که در بحث ارزیابی زانوی پرانتزی عنوان شد درنمای مقابل چنانچه فرد پشت صفحه شطرنجی یاخط شاقولی بایستد در حالت طبیعی باید خط مرجع در امتداد طولی از مرکز ران- کشگک و ستیغ درشت نی عبورکرده و در میان انگشت شست وانگشت دوم فرود آید. در فرد مبتلا به زانوی ضربدری باتوجه به شدت ناهنجاری این خط به طرف داخل پا مایل شده واز لبه داخلی انگشت شست عبور میکند.

ب- متر نواری یا کولیس: آزمودنی بدون کفش وجوراب درحالی که زانوها و رانهای وی دیده میشود در مقابل آزمونگر بصورت کاملا راحت می ایستد بدون آنکه متحمل انقباض غیر طبیعی و تنش غیر معمول در عضلات ناحیه ران باشد.

درحالی که زانوهای وی به یکدیگر نزدیکند فاصه میان قوزکهای داخلی پا با متر نواری یا با کولیس اندازه گیری میشود. در این روش عارضه را برحسب شدت ابتلا به چهار درجه تقسیم میکنند:

درجه1- فاصله میان دو قوزک داخلی از 5/2 سانتیمتر کمتر است.

درجه2- فاصله میان دو قوزک داخلی بین 5/2 تا 5 سانتیمتر است.

درجه3- فاصله میان دو قوزک داخلی بین 5 تا 5/7 سانتیمتر است.

درجه4- فاصله میان دو قوزک داخلی بیشتر از 5/7 سانتیمتر است.

ملاحظات اصلاحی و درمانی

_ ارایه حرکات تقویتی برای عضلات جانب داخلی ساق و ران مانند راست داخلی- نیمه غشایی و نیمه وتری و عضلات درشت نیی خلفی و قدامی.

_ اراییه حرکات کششی برای عضلات جانب خارجی ساق و ران مانند دوسررانی- کشنده پهن نیام و عضلات نازک نیی.

_ اراییه حرکات کششی برای کپسول ناحیه خارج زانو- ناحیه خارجی مچ پا و رباطهای جانب خارجی زانو و مچ پا.

_  پرهیز از نشستن قورباغه ای.

_ پرهیز از حرکات پرشی عمودی و کنترل و تقسیم فشار به هنگام فرود دراینگونه پرشها.

نمونه تمرینات کششی

1)- در وضعیت نشسته بحالت چهارزانو با کمک دستها یک ران را بالا آورده و زانو را به سینه نزدیک کنید وتنه حالت قایم داشته باشد.

2)- در وضعیت نشسته با پاهای کاملا باز و ور از هم یکی از پاها را از زمین اندکی بلند کرده و سپس آنرا از خط وسط عبور داده و بکوشید انرا به پای دیگر نزدیک کنید.

3)- در وضعیت نشسته بحالت تمرین 2 بکوشید هر دو پا را بالا آورده سپس بصورت قیچی آنها را تا حد ممکن از روی هم عبور دهید.

4)- در وضعیت خوابیده به پشت دستها بصورت باز و دور از هم و پاها کاملا کشیده باشد بکوشید با بلند کردن یک پا و عبور آن از روی بدن آنرا به پنجه دست مخالف نزدیک کنید.

5)- در وضعیت خوابیده به پهلو یک پا را در امتداد خط یافق بالا برده وسپس بطرف پایین و عقب ببرید. این حرکت موجب کشش نوار خاصره ای  درشت نیی میگردد.این حرکت را میتوان بصورت ایستاده در حالتی که یکا عقبتر است نیز انجام داد.

نمونه تمرینات تقویتی

1)- در حالت نشسته اب پاهای کشیده و کاملا باز همراه با یک چرخش خارجی به ران عضلات چهارسر را بحالت انقباض همطول منقبض کنید.فشار فضا رکبی پشت زانو به زمین راهنمای خوبی برای این حرکت است.

2)- در حالت نشسته کف پاهارا به یکدیگر چسبانده و زانوها را از هم دور کنید سپس دستها را بر روی زانو گذاشته و مقاومت کنید آنگاه بکوشید رانها را به هم نزدیک کنید.

3)- در وضعیت نشسته با پاهای کاملا باز و از هم دور همراه با اعمال مقاومت دستهارا در ناحیه جانب داخلی گذاشته و رانها را به یکدیگر نزدیک کنید. این عمل میتواند همراه با چرخش خارجی ران صورت گیرد.

4)- در وضعیت نشسه درحالی که زانوها خم و کف پا برروی زمین است توپ یا شیء انعطاف پذیری را بین دو زانو گرفته و با فشار به آن بکوشید زانوها را به هم نزدیک کنید.

5)- در وضعیت خوابیده به شکم ساق را به سمت داخل چرخانده و در مقابل خم کردن زانو مقاومت کنید. این حرکت موجب تقویت عضلات همسترینگ بویژه عضلات نیمه غشایی و نیمه وتری میشود.

منبع:کتاب حرکات اصلاحی دکتر دانشمندی دکتر علیزاده و دکتر قرخانلو