بیوفیدبک چیست؟

بیوفیدبک (Biofeedback)

بیوفیدبک  یا بازخوراند زیستی یکی از روش های درمانی نوین در پزشکی می باشد. بیوفیدبک به معنای ثبت سیگنال های بیولوژیک مانند تنفس , فشار خون ,تعریق , انقباضات عضلانی و ... می باشد . این سیگنال ها سپس وارد رایانه میشوند ,مورد پردازش قرار می گیرند و به شکل صوتی یا تصویری (به صورت بازی های مختلف) برای بیمار و به صورت کمی به شکل اعداد و نمودار ها برای درمانگر یا پزشک نمایش داده می شوند. بیمار با مشاهده فعالیت های  بیولوژیک خود به صورت اعداد و یا صوت و تصویر به عنوان مثال از میزان فعالیت عضلانی خود به هنگام تمرین درمانی آگاه می شود و قادر است فعالیت مورد نظر را تقویت یا سرکوب نماید. هر بار که انقباض عضلانی مورد نظر از آستانه تعریف شده فراتر رود بیمار فیدبک مثبت به صورت پخش موسیقی ویا کامل شدن پازل دریافت می کند و بدین ترتیب پاسخ مطلوب در هرجلسه بیوفیدبک تقویت می شود. استفاده از surface EMG biofeedback  درتسریع روند بهبودی ضایعات اعصاب محیطی ,فلج عصب صورتی(Bell’s palsy) و تقویت عضلات در سکته مغزی نتایج بسیار خوبی دارد. درآسیب های اعصاب محیطی مانند فلج رادیال یا سیاتیک از طریق بیوفیدبک الکترومیوگرافی ,الکترودها ی بیوفیدبک بر روی عضله ای که عصب آن دچار اختلال شده است قرار میگیرد و از طریق بیوفیدبک تقویت عضله مورد نظر و روند رژنراسیون و ترمیم عصب تسهیل می شود.از این روش در بیماران قبل و پس از جراحی های ارتوپدی مانند تعویض مفصل زانو و لگن ,توان بخشی بیماران پس از درمان شکستگی استفاده می شود. در این گونه موارد بیوفیدبک نتایج بهتری نسبت به افرادی که از فیزیوتراپی به تنهایی برای توان بخشی آنها استفاده می شود داشته است. 

یکی از کاربردهای مهم بیوفیدبک در درمان اختلالات کف لگن و به ویژه بی اختیاری ادرار استرسی ,فوریتی و یا مخلوط  می باشد.

درمان های رایج شامل فیزیوتراپی عضلات کف لگن از طریق ورزش های تقویتی عضلات پری اورترال  می باشد تا از نشت ادرار جلوگیری نماید. اما از آن جایی که این عضلات عمقی می باشند بیمار نمی تواند نحوه درست انقباضات و انقباض عضله صحیح را بیاموزد . با به کارگیری  بیوفیدبک و استفاده از پروبی که داخل واژن قرار می گیرد بیمار می آموزد که کدام عضله را می باید تقویت نماید و چه انقباضی صحیح و مورد نظر است.

استفاده از بیوفیدبک در عضلات کف لگن به منظور درمان بی اختیاری ادرار,از نظرپزشکی مبتنی بر شواهد دارای level 5(Efficacious and specific) می باشد که به معنای موثر و دارای اثرات اختصاصی برای هر بیمار می باشد.

زمان انجام بیوفیدبک حدود 6 تا 10 جلسه  نیم تا یک ساعته بر حسب وضعیت بیمار است. بیوفیدبک درمانی خوشایند ,کاملا غیر تهاجمی و مطلوب برای. بیمار است چرا که خود وی در درمان نقش فعال دارد.لذا بر خلاف برخی روشهای دیگر توانبخشی پیگیری بیمار در درمان بسیار خوب است

منبع:انجمن طب فیزیکی و توانبخشی

بیوفیدبک

بیوفیدبک یا بازخوراند زیستی چیست ؟

نوعی متد آموزشی است که در آن به افراد یاد می دهند چگونه به طور ارادی اعمال غیرارادی طبیعی بدن ( مانند : تنفس ، ضربان قلب ، فشارخون،... ) را تنظیم کنند تا در سلامت کلی بدن تأثیر بگذارد . در ابتدا با وسایل دیداری و شنیداری به فرد آموزش داده می شود که کنترل روی اعمال بدن به دست آورد سپس بدون کمک دستگاه این کنترل انجام می گیرد و با ادامه تمرین ، مهارتها بیشتر می شود .

     بیوفیدبک ، با انجام تحقیقات فراوان پیگیری شده و امروزه در طب رایج و طب  مکمل _  جایگزین  جایگاه بسزایی دارد .

بیوفیدبک :

1.       به فرد می آموزد که ریلکس کرده ، توجه را به عکس العملهای بدن معطوف کند .

2.       این فعالیتهای بدن قابل اندازه گیری است :

a)       حرارت پوست ( الکترودرمال )‌

b)      کشش عضلات

c)       نوار قلبی ( ECG )

d)      فعالیت امواج مغزی (EEG ) 

e)      تعداد تنفس

3.       در آن از تکنیکهای مختلفی استفاده می شود :

a)       مدیتیشن ( مراقبه )

b)      آرامسازی یا ریلکسیشن

c)       تجسم

تاریخچة بیوفیدبک چیست؟

     تکنیک نسبتاٌ جدیدی است که در ابتدا به وسیلة دکتر مورر ( H.Mowrer  ) در سال 1938 معرفی شد . وی از یک سیستم زنگ هشدار دهند برای متوقف کردن شب ادراری در کودکان استفاده کرد .

     در سال 1960 دکتر گرین ( E.Green ) در بنیاد منینگر در کانزاس با استفاده از امواج مغزی پی برد که یوگیها با کنترل روی تنفسشان می توانند وضعیت آگاهیشان را دگرگون کنند . اخبار این تحقیق همراه با موضوع تهییج شدن بدون استفاده از مواد مخدر توجه عموم را جلب کرد .

در مورد بیوفیدبک چه تحقیقات ، بازبینی ها و توصیه هایی وجود دارد ؟

     تحقیقات بسیار زیادی انجام شده است. حداقل 3000 مقاله و بیش از 100  کتاب دربارة تأثیر بیوفیدبک نوشته شده و به عنوان یک شیوة درمان تأئید شده برای کنترل سردرد ،‌ علائم و دردهای مزمن ، اختلال عدم تمرکز ، گرگرفتگی ، بی اختیاری و بیماری ری نود ( Ray noud`s  ) که ژنتیکی است ، نام برده شده است .

نظرات موافق :

لیندن در سال 1996 از بیوفیدبک برای بالا بردن ضریب هوشی ( IQ  ) و عملکرد هوشی و کاهش بی دقتی در کودکانی که دچار نارسایی در تمرکز و عدم قابلیت یادگیری بودند استفاده کرد .

ماتیو سون چاپمن ( Mathewson  Chapman  ( در سال 1997 از بیوفیدبک برای معالجة بی اختیاری ادرار در مردان پس از عمل برداشتن پروستات استفاده کرد.

     گلیا ( Glia   )‌ در سال 1998 با به کاربردن بیوفیدبک به طور علمی ثابت کرد که این روش در بهبود یبوست بسیار مؤثر است و آزمایشات دیگر در طول 21 ماه بعد نیز این را بیشتر اثبات کرد .

     پین ( Payne  ) در سال 1998 با استفاده از بیو فیدبک متوجه پیشرفت در معالجه عدم کنترل دفع ادرار در زنان شد . هر دو تحقیق در مورد بی اختیاری ادراری نتایج آماری معتبری در مقایسه با گروه کنترل نشان دادند .

     موزر ( Moser  ) در سال 1997 نشان داد که با یک دوره معالجه ، بیماران با نارسایی قلبی پیشرفته قادر شدند که حرارت انگشت و برون دهی قلبی را بالا ببرند و مقاومت سیستم عروقی و تعداد تنفس را پائین بیاورند ، بدون اینکه هیچگونه تأثیر سیستماتیک روی مصرف اکسیژن و یا کاتکولامین داشته باشد .

     مورلاند در سال 1998 مطالعات منتشرشده بین سالهای 1976 تا 1995 را بررسی و یک متا آنالیز انجام داد و با توجه به نتایج حاصله از نوار مغز ) EMG ) دریافت که  بیوفیدبک برای بهبود قدرت عضلانی  در بیماران مبتلا به اختلالات حرکتی ،از معالجات متداول بهتر است .

نظرات مخالف :

در سال 1996 واندرپلاس(Vander Plas) شیوة آموزش بیوفیدبک را روی 200 کودک مبتلا به یبوست به کار برد ولی نتیجة تحقیق چندان موفقیت آمیز نبود .

 کاربرد بیوفیدبک در درمان و افزایش سطح سلامتی  چیست؟

حداقل در 150 مورد کاربرد دارد که از آن میان می توان به موارد زیر اشاره نمود .

1.       اختلال در خواب

2.       پرتحرکی در کودکان

3.       اختلالات رفتاری

4.       مشکلات وضعیتی

5.       کنترل درد (درد پشت، سردرد)

6.       سندرم مفصل گیجگاهی_ دهانی

7.       فشار خون بالا

8.       کاهش و کنترل استرس و اضطراب

9.       اختلالات  سیستم گوارشی ( زخمها  ی گوارشی و سندرم روده تحریک پذیر )

10.   بی اختیاری دفع مدفوع و ادرار

در طی یک جلسه بیوفیدبک چه اتفاقاتی می افتد ؟

     از وسیله ای برای اندازه گیری پاسخ اعمال غیرارادی بدن مثل ؛ حرارت پوست ، ضربان قلب ، فعالیت امواج مغزی ویا کشش عضلانی استفاده می شود . مدرس علائم را مشاهده می کند و به بیمار از نظر تمرینات ذهنی و عملی برای رسیدن به پاسخ مطلوب راهنمایی و یاری می رساند .

     بیمار در طول دوره ، الگوی تمرینات را یاد می گیرد . در هنگام درمان یک عامل   تنش زا اضافه می شود و بیمار پاسخ به استرس را می آموزد . سپس به فرد بیمار روشهای مختلف نظیر مدیتیشن ( مراقبه ) ، ریلکسیشن ( آرمیدگی ) و تجسم آموزش داده  می شود.

 سپس بیمار روی تکنیکها تمرین می کند تا به پاسخ مطلوب برسد .

دورة آموزش :

معمولاٌ 3 تا 12 دوره 30 دقیقه ای برای آموزش توصیه می شود .

آیا هیچگونه ریسکی در انجام بیوفیدبک وجود دارد ؟

     در بعضی از بیماران تحریک عمومی در اثر الکترودها تجربه شده است . بیماران با فشار خون پائین باید تحت نظر قرار بگیرند چرا که در طی مراحل آرمیدگی فشارخون افت می کند .

 کاربرد بیو فیدبک برای بیماران مبتلا به دمانس ،افسردگی شدید و اختلال شدید حافظه ممنوع می باشد.

در مورد بیماران مبتلا به  اختلالات شدید روانی (سایکوز) ، تشنج ،   بیش فعالیتی  و دیابت باید با احتیاط به کار رود چون تمرینات آرمیدگی منجر به افت قند خون و واکنشهای ناشی از آن(تحریک سیستم سمپاتیک نظیرافزایش ضربان قلب و...) می شود .

چه نوع آموزشی برای مدرس بیوفیدبک لازم است ؟

     باید درک و اطلاع کاملی از فیزیولوژی و روانشناسی داشته باشد . معمولاٌ این افراد روانشناس هستند ولی  شاغلین به رشته های مربوط به حرفه پزشکی از جمله پرستاران نیزمی توانند بیوفیدبک کار کنند . در ایالات متحده، این مدرسین با داشتن مدرک انستیتوی بیوفیدبک آمریکا مجاز به فعالیت هستند .

منبع : سایت ملی طب مکمل ایران

مزیتهای درمانی نوروفیدبک در مقایسه با درمان داروئی :

1- دارو درمانی را می شود به اصلاح نمره چشم با عینک مقایسه کرد تا زمانی که عینک بر روی چشم است دید خوب است ولی به محض اینکه عینک از روی چشم برداشته می شود ، بیمار از نظر بینایی مثل وضعیت قبل از درمان می شود. یعنی دارو درمانی تنها علائم را موقتا از بین می برد ، مانند درمان بیماری هایی نظیر ADHD یا بیش فعالی و OCD یا وسواس و ... که به محض قطع دارو مجددا بیماری عود می کند . در صورتی که در درمان با نوروفیدبک پایدارتر است .

2- نداشتن عوارض جانبی و اثرات سوء بسیاری از داروها.

3- تنظیم کل فعالیت مغز در نوروفیدبک

لیست بیماری هایی قابل درمان با نوروفیدبک و بیوفیدبک

الف : بیماریهایی که نوروفیدبک و بیوفیدبک در درمان آنها تاثیر بسزایی دارد :

1- بیش فعالی کودکان و بزرگسالان ( ADHD ) و (ADD)

2- عدم کنترل ادرار در خانمها

ب : بیماریهایی که نوروفیدبک و بیوفیدبک در درمان آنها موثرند :

1- اضطراب و تعریق دستها

2- دردهای مزمن

3- بیماری صرع

4- یبوست

5- میگرن

6- فشارخون

7- بیماریهای مربوط به مفصل فک

8- چاقی

9- بیماری وسواس

10- اوتیسم

11- اختلالات خواب

12- اختلال در یادگیری

13- تیکها

14- آسم

15- افزایش توان ذهنی

16- افزایش مهارتهای ورزشی

17- وزوز گوش

18- افسردگی

19- استرس

ج : بیماریهایی که نوروفیدبک و بیوفیدبک تا حدودی موثرند :

1- الکلیسم و اعتیاد

2- سندرم بعد از ضربه های مغزی و موج گرفتگی PTSD

3- فیبرومیالژی

4- بیماریهای مربوط به اختلال کنترل مدفوع در بچه ها

5- اختلال کنترل ادرار در مردان

6- دیابت

7- آرتریت

تاریخچه نوروفیدبک

همه چیز در سال‌های دهه 1960 شروع شد. دکتر باری استرمان Barry Sterman ، محقق دانشگاه UCLA کالیفرنیا، مشغول به انجام تحقیقاتی درباره فعالیت عصب‌شناختی مرتبط با خواب بود که در خلال آن موفق به کشف امواج 14 هرتز در EEG مغز گربه‌های مورد آزمایش گردید.

این امواج با کاهش تنش عضلانی در گربه‌ها ارتباط داشتند و بعدها نام SMR به خود گرفتند. دکتر استرمان و گروهش به تحقیقات خود ادامه دادند تا ببینند که آیا گربه‌ها در ازای دریافت پاداش (شیر)، تولید امواج SMR در مغز خود را افزایش می‌دهند یا خیر؟ پاسخ مثبت و نتیجه رضایتبخش بود. به دنبال آن دکتر استرمان هدایت تحقیقاتی برای NASA را برعهده گرفت که در آن به ارزیابی سمی بودن سوخت موشک پرداخت (افرادی که در معرض سوخت قرار می‌گرفتند دچار حالات استفراغ، سردرد، افزایش دم‌ و بازدم (هواگیری)، توهم و تشنج می‌شدند).

دکتر استرمان گربه‌ها را در معرض مقدار زیادی سوخت قرار داد و در آن‌ها حالات استفراغ، سر و صدا، افزایش هواگیری، بزاق‌آوری، حملات تشنجی و مرگ را به دنبال هم مشاهده کرد. اما یک گروه از گربه‌ها واکنش دیگری نشان دادند که باعث تعجب گروه تحقیق شد. آن‌ها توانستند وقوع حملات را در دوز بیشتری نسبت به دوز قابل تحمل برای گربه‌های دیگر متوقف کنند.

گروه با مراجعه به سوابق گربه‌ها دریافتند که این گروه از گربه‌ها پیش از این طی مطالعه خواب، تحت آموزش SMR قرار گرفته بودند. دکتر استرمان تحقیقات خود را روی انسان و در مورد بیماران مبتلا به صرع ادامه داد. او تاکنون مقالات زیادی درباره استفاده از نوروفیدبک نوشته است.