فلج مغزی (Cerebral Palsy)

فلج مغزی (Cerebral Palsy) یک اصطلاح کلی است که گروهی از ضایعات مزمنی که کنترل حرکتی فرد را مختل می کنند، شامل می شود. این اختلال در اصطلاح فلج Upper Motor Neuron نیز گفته می شود که در اثر یک آنسفالوپاتی غیر پیشرونده استاتیک ناشی از تکامل غیر طبیعی مغز یا صدمات مغزی در زمان قبل، حین یا سال های اولیه بعد از تولد است. تظاهرات این بیماری معمولا به صورت اختلالات حرکتی ظاهر می شود و علی رغم ثابت بودن درصد آسیب مغزی و عدم پیشرفت بیماری میزان این اختلالات در حال تغییر می باشد. 

شناخت این بیماری به دوران قدیم برمی گردد و حتی در مجسمه های مصر باستان اشکالی از مبتلایان به فلج مغزی دیده شده، ولی اولین بار توسط یک جراح ارتوپد به نام «لیلتل» در حدود 150 سال پیش شرح داده شده است. میزان شیوع فلج مغزی در جوامع مختلف، متفاوت بوده ولی به طور متوسط درصد آن را 2 در 1000 تولد ذکر کرده اند. همچنین تعداد مبتلایان در بین مردان بیش از زنان و در بین سفید پوستان بیش از سیاه پوستان است. 
علل علل ایجاد فلج مغزی با توجه به زمان بروز عبارتند از: 
• قبل از تولد (آبستنی تا تولد): نقایص ژنتیک، معلولیت های مادرزادی، عفونت ها، آنومالیتی های اولیه جنینی و سکته های مغزی 
• هنگام تولد (در حین زایمان): ضربه زایمانی به جنین سالم 
• نوزادی (0 تا 28 روزگی): عفونت ها، بیماری های متابولیک حاد و ناسازگاری های گروه خونی 
• پس از تولد (1 تا 24 ماهگی): عفونت های مغزی، ضربه مغزی، عفونت های دستگاه عصبی مرکزی و خون ریزی های ساب دورال یا داخل بطنی 
علائم 
- بروز مشکل در مکیدن نوک پستان یا شیشه شیر در همان اوایل شیرخوارگی 
- فقدان تون عضلانی طبیعی(در مراحل اولیه) 
- کندی رشد و نمو (راه رفتن، صحبت کردن و …) 
- سفتی و اسپاسم عضلات 
- درجات متغیری از عقب ماندگی ذهنی 
- مشکل در هماهنگی و تعادل بدن 
- ژست های غیرطبیعی بدن 
- تشنج 
انواع دو نوع از طبقه بندی هایی که بیش از همه مورد قبول قرار گرفته اند ، طبقه بندی هایی هستند که طبق نظر "دنهوف" براساس تونوسیته عضلانی و قسمت های آسیب دیده صورت گرفته است. این طبقه بندی نه تنها فلج مغزی را شامل می شود، بلکه تمام انواع مربوط به ناتوانی های حرکتی یا فلج ها را در بر می گیرد. 
انواع فلج مغزی براساس تونوسیته عضلانی و درگیری سایر قسمت های مغز (فیزیولوژیکال)؛ 
• اسپاستیک (Spastic): سفتی عضلات است که در برابر کشش به شدت مقاومت می کند. 
• آتتوئید (Athetoid): حرکتی است آهسته و پیچ و تابی که اغلب با اختلالات تون عضله همراه می باشد. 
• آتاکسی (Ataxic): ناهماهنگی حرکت یا اختلال تعادل است و با تون عضلانی پایین همراه می باشد. 
• آمیخته (Mixed): ترکیبی از کلیه اختلالات می باشد. 
انواع فلج مغزی براساس درگیری قسمت های مختلف(توپوگرافیکال)؛ 
• کوادری پلژی(Quadriplegia): درگیری هر چهار اندام 
• دی پلژی(Diplegia): درگیری هر چهار اندام، اما درگیری اندام تحتانی شدیدتر از اندام فوقانی 
• همی پلژی(Hemiplegia): درگیری هر اندام یک طرف، اما درگیری اندام فوقانی شدیدتر از اندام تحتانی 
• تری پلژی(Triplegia): درگیری سه اندام، معمولا دو دست و یک پا 
• منوپلژی(Monoplegia): درگیری یک اندام، معمولا یک دست 

منبع : پایگاه جامع اطلاع رسانی معلولان ایران 

فلج مغزی (cerebral palsy) چیست؟ و در رابطه با این افراد چه باید

فلج مغزی چیست؟ 
فلج مغزی یک اصطلاح کلی است که گروهی از ضایعات مزمنی که کنترل حرکتی فرد را مختل می کنند، شامل می شود. اختلال حرکتی ناشی از این ضایعه در سال های اولیه زندگی ظاهر می شود و معمولاً با گذشت زمان بدتر نمی شود. 
این بیماری در شرایط نقصان تکامل یا آسیب به مناطق حرکتی مغز بوجود می آید که در نتیجه آن این مناطق قادر به کنترل حرکتی و وضعیت بدنی (پوسچر) فرد نمی باشند. 
علائم فلج مغزی: 
۱- سفتی عضلات یا اسپاستی سیتی 
۲- حرکات غیر طبیعی 
۳- اشکال در مهارتهای حرکتی درشت از قبیل راه رفتن یا دویدن 
۴- اشکال در مهارتهای حرکتی طریف از قبیل نوشتن یا باز و بسته کردن دکمه های لباس 
۵- اشکال در مهارتهای ادراکی و حسی 
علائم فلج مغزی از یک فرد به فرد دیگر متفاوت است و با گذشت زمان ممکن است تغییر ننماید بعضی از افراد مبتلا به فلج مغزی ممکن است به بیماریهای دیگر از قبیل تشنج، آسیب ذهنی اختلال یادگیر و تأخیر رشدی نیز مبتلا باشند. 
اگر چه ممکن است علائم فلج مغزی با گذشت زمان تغییر کنند اما این بدان معنی نیست که فلج مغزی یک بیماری پیشرونده است (بدتر نمی شود). بنابراین اگر یک فرد مبتلا به فلج مغزی با گذشت زمان مشکلات او بیشتر شود، ممکن است این مشکلات چیز دیگری غیر از ضایعه فلج مغزی او باشد. 
با وجود اینکه فلج مغزی یک ضایعه پیشرونده نیست اثرات فلج مغزی ممکن است در طی زمان تغییر نماید، گاهی اوقات تعدادی از این علائم بهبود می یابد برای مثال کودکی که اندام های فوقانی یا دستهای او دچار اختلال است ممکن است توانایی لازم را برای نوشتن و پوشیدن لباس بدست آورد، در حالی که در بعضی از کودکان ممکن است سختی عضلات منجر به بروز مشکلاتی در لگن و ستون فقرات شود که نیازمند جراحی ارتوپدی باشد. 
بالا رفتن سن کودکان مبتلا به فلج مغزی در صورت عدم مراقبت توانبخشی و انجام تمرینات صحیح می تواند منجر به یک وضعیت غیر طبیعی در بدن آنان شود. 
فلج مغزی می تواند منجر به ایجاد مشکلات و عوارضی از قبیل اشکال در غذا خوردن، کنترل ضعیف ادرار و موضوع و مشکلات تنفسی و زخمهای بستر شود. 
علائم اولیه فلج مغزی معمولاً قبل از ۳ سالگی ظاهر می شوند. نوزاد مبتلا به فلج مغزی اغلب در مقایسه با کودکان عادی کندتر به مراحل رشدی خویش از قبیل غلتیدن، نشستن، چهار پا رفتن، لبخند زدن و … دست پیدا می کنند.

علل ایجاد کننده فلج مغزی ۱- چند قلویی 
۲- آسیب به جفت که ممکن است به رشد جنین صدمه بزند. 
۳- بیماریهای عفونی انتقالی جنینی، برای مثال ایدز، چربی، سیفیلیس و سوزاک 
۴- تغذیه نامناسب 
۵- قرار گرفتن در معرض مواد سمی از قبیل نیکوتین. الکل و داروها 
۶- ناسازگاری عامل Rh بین مادر و جنین 
۷- ناهنجاریهای کروموزومی 
۸- بیماریهای ژنتیکی 
۹- ناهنجاریها و بدشکلی های احتمالی مغز نوزاد 
۱۰- زایمانهای طولانی مدت یا ناگهانی که ذخیره اکسیژن خون کودک را دچار مشکل می سازد و منجر به تخریب بافت مغزی می شود. 
۱۱- سرخجه 
۱۲- ساختار کوچک لگن مادر 
۱۳- تولد نارس کودک 
۱۴- زایمان به روش سزارین 
۱۵- اثرات ضرب بیهوشی و بی حسی 
۱۶- ضربه مغزی 
۱۷- زردی و یرقان

عواملی که می تواند در دوره طفولیت (در ۳ سال اول زندگی) باعث ایجاد فلج مغزی شوند: ۱- عفونت ها از قبیل مننژیت 
۲- خونریزیهای مغزی 
۳- ضربه مغزی بدنبال تصادف و افتادن از بلندی و … 
۴- غرق شدن

روش های پیشگیری از بروز فلج مغزی 
۱- تست مادران باردار از نظر عامل Rh در صورتی که این عامل منفی باشد ۷۲ ساعت قبل از زایمان مادر واکسینه می شود. (در صورتی که Rh عامل فلج مغزی باشد) 
۲- درمان سریع کودک مبتلا به زردی به کمک روش فتوتراپی 
۳- انجام برنامه های کاهش استرس و فشار روانی مادران در دوره بارداری 
۴- حفاظت کودکان در مقابل ضربه ها و آسیب های فیزیکی به مغز خصوصاً ………………….. 
روش های تشخیصی فلج مغزی 
معمولاً‌ پزشکان فلج مغزی را از طریق معاینه مهارت های حرکتی، رفلکس و سابقه پزشکی و استفاده از آزمایش های متنوع ویژه ای تشخیص می دهند.

دو روش مهم تصویربرداری برای تشخیص زود هنگام فلج مغزی وجود دارد. این روشها به پزشک کمک 
می کند که حتی کودکانی که مشکوک به ضایعه فلج مغزی می باشند را از نظر تشخیص مشخص نماید. این دو روش عبارتند از : 
۱- CAT Scan یا Com puterized Axial Tomography 
2- MRI یا Magnetic Resonance Imaging 
در صورت عدم استفاده از روشهای تشخیصی فوق الذکر گاهی اوقات تشخیص فلج مغزی چند ماه و حتی چند سال بطول می انجامد. بعضی از والدین هنگامی متوجه مشکل کودک خود می شوند که او را از نظر رشدی پایین تر از همسالان خودش می بینند.

تقسیم بندی فلج مغزی 
الف – تقسیم بندی فلج مغزی بر اساس تعداد اندام های دیگر 
۱- کوادری پلژی : هر چهار اندام کودک درگیر است. 
۲- دای پلژی : هر چهار اندام کودک درگیر است اما درگیری پاها (اندام تحتانی) شدید از دستهاست. 
۳- همی پلژی : یک طرف بدن درگیر است معمولاً دست بیشتر از پا درگیر است. 
۴- ترای پلژی : سه اندام کودک درگیر است معمولاً دو دست و یک پا. 
۵- منوپلژی : فقط یک عضو کودک درگیر است معمولاً یک دست. 
ب – تقسیم بندی فلج مغزی بر اساس اختلال حرکتی ۱- اسپاتیک : عضلات کودک اسپاتیک سفت می باشد و در مقال کشش بشدت مقاوت می کنند. این عضلات هنگامی که بکار گرفته می شوند بیش از اندازه فعال می شوند و حرکات زمختی را ایجاد می کنند. 
در حالت طبیعی عضلات بصورت جفت کار می کنند برای مثال وقتی یک گروه منقبض می شود گروه مخالف شل می شوند تا امکان ایجاد حرکت آزادانه را در راستای مورد نظر فراهم سازند. اما در عضلات استپاتیک هر گروه عضلانی بطور همزمان منقبض می شوند و حرکت را متوقف می سازند، که به این حالت انقباض همزمان گفته می شود. 
سفتی عضلانی ممکن است در حالت خفیف فقط تعداد محدودی حرکت را مختل نماید ویا اینکه در حالت شدید تمام حرکات بدن را دچار مشکل سازد. مقدار سفتی عضلانی معمولاً با گذشت زمان تغییر می کند. توانبخشی، جراحی و استفاده از بعضی از داروها و وسایل کمکی و تطبیعی می تواند به کنترل و مهار سفتی عضلانی کمک کند. معمولاً آسب به قشر مغز باعث بروز سفتی عضلانی می شود. 
۲- آتتوئید : آتتوئید عبارتست از اشکال در کنترل و هماهنگی حرکات. کودکان مبتلا به فلج مغزی نوع آتتوئید حرکات پیچشی غیر ارادی و مداوم دارند. این افراد معمولاً مشکلات گفتاری نیز دارند. این ضایعه در اثر آسیب به هسته های قاعده ای مغز بوجود می آید. 
۳- آتاکسیک : فلج مغزی نوع آتاکسیک نادرترین نوع فلج مغزی است. افرادی که دچار فلج مغزی نوع آتاکسیک می باشند دچار یک آشفتگی و نقص در حس تعادل و حس عمقی می باشند. توان عضلانی این افراد پایین می باشد. عضلات آنها شل است) و به حالت تلوتلو خوردن راه می روند و اندامهای فوقانی آنها در حالت راه رفتن بی ثبات می باشد.

پیش آگهی های فلج مغزی 
تحقیقات مختلف نشان داده است در صورتی که به مشکلات نورولوژیک (عصبی) افراد با مشکلات جسمی بطور صحیح و به موقع توجه شود، بسیاری از آنها می توانند به یک زندگی تقریباً طبیعی دست یابند و از آن لذت ببرند. 
چه باید کرد؟ 
مداخلات مورد نیاز برای مدیریت کودکان فلج مغزی در دو طیف می تواند مورد توجه باشد. 
(۱)- درمان بخش صدمه دیده مغز که هماهنگی و حرکات عضلات را بدرستی هدایت نماید. 
در این خصوص تاکنون مداخله پزشکی قابل قبول که ترمیم ضایعه مغزی را انجام دهد وجود نداشته اما با پیگیری توانبخشی مناسب می توان به اینگونه کودکان کمک کرد تا زندگی مستقلی را دنبال نمایند و بعبارت دیگر وجود ضایعه بدان معنی نیست که اینگونه افراد از یک زندگی متکی به خود محروم باشند. 
این گونه کودکان علاوه بر نیازهای عمومی برای شکوفا شدن استعدادهای بالقوه ای که از آن برخوردارند به آموزش و خدمات خاص نیز نیازمند می باشند. متأسفانه در پاره ای موارد حتی نیازهای عمومی اینگونه کودکان به فراموشی سپرده شده و نهایتاً ارتباط و تعامل اجتماعی که زمینه رشد، تکامل و آموزش کودکان می باشد محروم می گردند. در خصوص اینکه چه باید کرد خانواده ها می بایست توجه نمایند که : 
- پی آمد ضایعه فلج مغزی برای کودکان با انواع ضایعه متفاوت می باشد و انتظار این است کودک را همانطوری که هست پذیرا باشیم. 
- ضایعه فلج مغزی یک بیماری پیشرونده نبوده، مداخلات و حمایت های بموقع می تواند کمک مؤثری برای استقلال کودک باشد. کودک توجه بیشتری را طلب می نماید و ضرورت دارد فرصت و امکانات و شرایط مناسب برای رشد و شکوفایی استعدادهایش فراهم شود. 
- بهتر است والدین هر چه بیشتر درباره فرزند و معلولیتش اطلاعات مناسب کسب نمایند تا در آموزش و حمایت از او نقش مؤثرتری را ایفا کنند. بخاطر داشته باشید که نقش والدین در روند توانبخشی کاملاً‌ تخصصی و قابل توجه 
می باشد. 
- بهتر است وعده های درمانی رابا وضع کودک و واقعیات موجود تطبیق داد تا بتوان وعده های آرمانی را از درمان های واقعی تفکیک کرد. 
(۲)- کاربرد تکنیک های مختلف در جهت برطرف نمودن نقص، ضعف و اسپاسم حرکات عضلانی حاصل از ضایعه مغزی. 
۱-۲- روش های مختلف درمانی 
الف – توانبخشی (Rehabilitation) 
1- فیزیوتراپی : هدف از فیزیوتراپی کودکان فلج مغزی کمک به این افراد به منظور دستیابی آنها توانمندی های جسمی حرکتی شان می باشد. 
۲- کاردرمانی : کاردرمانی یک سری فعالیت های هدف مند را به منظور افزایش استقلال مهارت های حرکتی درشت و ریز طراحی می کند. کاردرمان به کودک فلج مغزی در استفاده از وسایل تطبیقی از قبیل وسایل مورد نیاز جهت نشستن، حمام کردن، ایستادن و غذا خوردن و … کمک می نماید. 
۳- گفتاردرمانی : هدف گفتاردرمانی تسهیل و بهبود مهارت های ارتباطی کودک فلج مغزی می باشد. یک کودک فلج مغزی ممکن است نیاز به کمک در زمینه غلبه بر یک مشکل خفیف تلفظ داشته باشد یا اینکه ممکن است او نتواند از طریق گفتاری و کلامی با دیگران ارتباط برقرار کند و نیازمند یک روش غیر کلامی جهت برقراری ارتباط باشد. که از جمله این روش ها می توان به روش ارتباط از طریق چشم، زبان اشاره، عکس خوانی و ارتباط از طریق دستگاه های الکترونیکی اشاره کرد. 
ب – ارتوزها، قالب های گچی و اسپلینت ها 
برای اکثر کودکان فلج مغزی به منظور تقویت روشهای توانبخشی اغلب ارتوز، اسپلینت و قالب های گچی تجویز می شود. این وسایل به حفظ و ایجاد ثبات در مفصل و قرار دادن مفصل در وضعیت صحیح و همچنین ممانعت از کشش بیش از حد عضلات کمک می کنند. 
ج – روشهای درمان دارویی 
ممکن است برای کودک مبتلا به فلج مغزی بدلیل شرایط خاصی نظیر ابتلا به تشنج یا سفتی های دردناک در نتیجه اسپاسم های شدید از داروهای خاصی استفاده شود. سفتی عضلانی را می توان از طریق تزریق داروهایی ویژه ای از قبیل بوتوکس (Botox) برای مدت چند ماه مهار کرد. 
د- جراحی 
ممکن است به منظور کاهش اثر سفتی عضلانی برای ستون فقرات، لگن و پاهای کودک مبتلا به فلج مغزی یک سری جراحی های ازتوپدی و بافت نرم برای او انجام شود. در این روش های جراحی می توان با بلند کردن طول عضلات و انتقال تا …… حرکت کودک را تسهیل نمود. زمانی که رشد کودک متوقف شود از روش درمانی جراحی استخوانی به منظور وضعیت دهی صحیح به استخوان های فرد مبتلا به فلج مغزی نیز ممکن است استفاده شود. 
گاهی اوقات متخصصین مغز و اعصاب ممکن است ریشه های عصبی که کنترل تون عضلانی را بعهده دارند را نیز جراحی نماید. در این روش که ریزوتومی انتخاب پشتی نامیده می شود هدف کاهش سفتی عضلانی می باشد. 

کودکان فلج مغزی همانند سایر کودکان به محبت، توجه، عاطفه، صمیمیت و رابطه دوستانه و انسانی نیازمند می باشند. 
۳- وسایل تطبیقی 
امروزه وسایل کمکی زیادی جهت کمک به افراد مبتلا به فلج مغزی وجود دارد. که این وسایل به فرد کمک می کند تا براحتی فعالیتهای روزمره زندگی خویش را انجام دهد. 
۱-۳- وسایل کمک حرکتی 
- ویلچر (دستی و الکترونیکی) – دوچرخه و سه چرخه های مخصوص 
- رورؤک عصا و والکر 
۲-۳- وسایل کمک ارتباطی 
- تابلوهای سمبولیک 
- دستگاههای الکترونیکی ترکیب کننده صوت 
- کی بردهای مخصوص 
۳-۳- تسهیلات کمکی فعالیت های روزمره زندگی 
- درهای الکترونیکی که بطور اتوماتیک باز و بسته می شوند 
- وسایل تغذیه ای (از قبیل قاشق و …) با دستهای بلند 
- چسب های گرفتن 
- سیستم های کنترل محیطی البته وسایل فوق الذکر بسته به فرهنگ و نوع کشور متغیر می باشند. 
۴-توجه به توانمندیهای کودک 
از آنجائی که معلولیت کودک کاملاً‌ مشخص است و میزان درمان آن نیز تا حد زیادی قابل پیش بینی است، رسیدگی به سایر توانمندی ها و استعدادها و از طرفی توجه به سلامت روحی کودک از اهمیت بالایی برخوردار باشد. متأسفانه بسیاری از اوقات قربانی مشکلات جسمی کودک می شوند. 
لذا توصیه های زیر قابل تأمل است : 
۱- ارزیابی کودک توسط یک روانشناس به منظور بررسی برخی اختلالات یادگیری کودک و انجام آزمایش های خاص به منظور جبران به موقع مشکلات. 
۲- اهمیت به آموزش کودک و ایجاد مهارت های مختلف اعم از مهارت خودیاری، مهارت های اجتماعی، حرکتی، آموزش های تحصیلی و غیره. 
بسیاری از کودکان با مشکلات جسمی از هوش و استعداد خوبی برخوردارند که پرورش مهارت ها و استعدادها خصوصاً در سنین قبل از دبستان می تواند در ایجاد اعتماد به نفس بیشتر کودک در مدرسه و مراحل بعدی زندگی او نقش به سزایی داشته باشد. 
۳- لازم به ذکر است که کودکان با مشکلات جسمی شدید که شاید از رفتن به مدرسه محرومند از یادگیری و آموزش محروم نیستند و نباید محروم شوند. 
۴- کودکانی در عین حال از نظر ذهنی نیز دارای محدودیت هایی هستند را می توان با مشاوره و اهتمام به توانمندسازی کودک در خودیاری و استفاده از توانمندی هایش بهبود بخشید و شاید این امر از اهمیت بیشتری برخوردار باشد. 

منبع : پایگاه جامع اطلاع رسانی معلولان ایران