آشنائی با یوگا

 یوگا چیست؟  
در گستره ای پهناور از تاریخ که آغاز آن بر کسی آشکار نیست , گروهی از انسانها که روحی لطیف و فکری خلاق داشتند در جست و جوی خواسته های فطری و عمیق جان خود, علمی را پی افکندند که هندیان آن را « یوگا» خواندند . آنها با راهنمایی و الهام نداهای آسمانی توانستند روشها و فنونی را برای بر انگیختن نیرو و توانایی های بالقوه و همچنین توسعه حوزه دید و رویت درونی خود طراحی و ابداع کنند. منظور و مقصود از این فنون ،رسیدن و غرقه شدن در عمیق ترین خواسته های اصیل خویش یعنی سرور و آرامش ناب ( آناندام ) توسعه دید درون و امکان رویت اشیاء در میدان های مختلف آگاهی یا آگاهی ناب ( چیتام ) , و سرانجام درک حقیقت خویش یا حقیقت ناب ( ساتیام ) بود .
یوگا شناختی مستقیم و بی واسطه از ژرفای هستی خویش و هماهنگی با قوانین طبیعت است . این معرفت شهودی در پی سلوکی پی گیر و عشقی صادقانه حاصل می شود . در پی این سلوک فرد تسلطی همه جانبه بر قوای تن ، احساسات و افکار خود پیدا می کند ودر نهایت می تواند خود را از حیطه تغییرات احساسی و نگرانیهای فکری فراتر برده ، در عمق قلب خود قرار یابد. جایی که تلاطمات فکری و محیط خارجی قادر نیست تاثیری برآن داشته باشد.
  در مورد معنای واژه « یوگا » تنوعی دیده می شود . آن را به معنای :
« اتحاد و وصال » ، « رویت و نظاره » و « کنترل و به زیر یوغ در آوردن » به کار برده اند. یوگا تعریفی از یک یا گروه محدودی از تمرینات یا حالت معینی نیست . بلکه بیشتر اشاره به مجموعه ای از فنون ، از ساده تا بسیار پیشرفته  و احوال باطنی مختلف و در واقع یک سیر و سلوک کامل دارد .
  روشن بینان و دانایان بسیاری، بویژه در هند، در پس سالها تزکیه نفس و مراقبه های ژرف، حالاتی از آگاهی را کشف و تجربه کردند . مجموعه این حالات و فنون و تعالیم که برای درک و وصول به این احوال توسط آن مردان خردمند طراحی و دریافت شد « یوگا» خوانده می شود .
 
تاریخچه یوگا چیست؟    
   از لحاظ تاریخی سابقه معرفت و سلوک یوگا را تا دو منبع کهن می توان ردیابی کرد .
1- تمدن دره سند              2- تمدن ودایی
بر اساس کشفیات باستان شناسان تمدن دوره سند لااقل قدمتی بالغ بر 2500 سال قبل از میلاد دارد . این تمدن کهن اولین بار در محلی به نام موهنجو درو (تپه مردگان) در دره لرکنه(Larkana) در پاکستان امروزی پیدا شد . بعدها قسمتهای دیگری از این تمدن در منطقه ای به نام هرپا ( Harappa)  در فلات پنجاب کشف شد . این تمدن در منطقه وسیعی گسترده بود و از فلات پنجاب و سند تا راجستان شمالی و ناحیه کتیهاور (Kathyavar) در هند غربی را در بر می گرفته است.
  بعدها پیش آهنگ این تمدن را در آبادیهای کوه پایه ای بلوچستان یافتند که به نام فرهنگ نال و کولی(Nal-Kulli) مشهورند اما عصر ودایی را با ورود بعضی طوایف آریایی به شمال هند از حدود هزار و پانصد تا پانصد پیش از میلاد تخمین زده اند.
اصولاً در تمدن ودایی ، بیشتر تقدیس قوای طبیعی و توصیف نیروهای شگفت هستی به چشم می خورد . این توصیفات که در چهار کتاب به نام های 1- ریگ ودا 2- ساماودا
3-یاجور ودا 4- آتاروا ودا نوشته شده اند که ظاهراً مجموعه ای تنظیم شده بر اساس کشف و شهود روشن بنیان « ریشی ها » بوده اند.
  تا اینجا مطالبی درباره تاریخچه وماهیت یوگا از پیش رو گذراندیم . با تعریفی که از یوگا داشتیم به نظر می رسد که یوگا, علم کهن و جامعی است برای نیل به خود شناسی و بیداری تمام قوای ذهن و بدن و از همه مهمتر استقرار در طبیعت حقیقی خود . با این وجود ، به خصوص در کشورهای غربی دیده شده است که بعضاً از یوگا به عنوان ورزش ،راههایی برای لاغری ، زیبایی و تناسب اندام و حتی روشی در مانگر ، یاد شده .
هر چند که هدف غایی یوگا هیچ کدام از موارد یاد شده نیست اما در عین حال می تواند تمام موارد فوق را برای انسان به ارمغان آورد .
 
 چه تحقیقات و مطالعاتی در مورد تاثیرات یوگا بر سلامتی انسان وجود دارد ؟
 
  یوگی ها و اصولاً یوگا با بلند نظری و مناعت طبع خود، بدون درنظر گرفتن نژاد و ملیت ،خواستار بهره مند شدن تک تک انسانها از این علم هستند . خوشبختانه درنیم قرن اخیر تحقیقات وسیع و دامنه داری در ارتباط با یوگا و سلامتی به عمل آمده که نمی توان از نتایج آن صرف نظر کرد .
  در واقع نتایج این تحقیقات چنان حیرت انگیز و تکان دهنده بوده است که امروزه از یوگا به عنوان یک طب پیشگیر و مکمل نیز یاد می شود. از آنجایی که در علم پزشکی ثابت شده است که بیش از 70 در صد بیماری ها ریشه عصبی دارند ، می توان از یوگا به عنوان طبی پیشگیر و درمانی موثر در هر دو حوزه تن و روان سود جست . از مهمترین شاخص های یوگا ، بررسی دقیق ذهن ، مغز ، اعصاب و اصولاً روان انسان است . در این راستا یوگا به عنوان علمی در متعادل کردن نیم کره های مغزی و هماهنگی بین ذهن و بدن ، پیش تاز است .
  در 50 سال گذشته تحقیقات گوناگونی در نقاط مختلف دنیا بروی یوگا و ارتباط آن با سلامت جسم و روان انجام شده این تحقیقات در زمینه هایی چون :
1-       تاثیر تمرینات بدنی ( آساناها ) بر روی جسم
2-       تاثیر تمرینات ذهنی ( که در بعضی مواقع با حرکات جزئی بدنی نیز همراه است )
  شامل : انواع مراقبه ها ، تمرینات تنفسی و دیگر فنون یوگا
3-       تاثیر تمرینات نظافتی ( شات کارماها ) بر روی ذهن وبدن
4-       تاثیر مراقبه در کاهش استرس و فشارهای عصبی و درمان بیماری هایی که منشاء عصبی دارند .
  با امید اینکه در این بخش با معرفی هر چند کوتاه و مختصر از یوگا و ارتباط آن با سلامتی توانسته باشیم دریچه ای کوچک را به روی خوانندگان محترم باز کرده باشیم . در پایان امیدواریم که ارزش این علم والا و نقش آن در زندگی و سلامتی بیش از پیش در کشور عزیزمان ایران شناخته شود .
 
 ماخذ:
 کتاب راه یوگا،
 تالیف استاد برزو قادری،
 انتشارات آویژه، چاپ اول 
 
 
 
 

مراحل و روشهاى مختلف یوگا

  یوگا فلسفة عظیمى براى بهزیستى است. 
از اهداف کلى آن مى توان به موارد زیر اشاره کرد : 
• داشتن اخلاق نیکو، داشتن ارتباط صحیح با خود و دیگران 
• آموختن دروس اجتماعى و اصول بهداشت ذهنى 
• صلح و دوستى نسبت به دیگران 
• پاکسازى ذهنى و تعالى معنوى

از مشخصات بر جستة فلسفه یوگ انضباط و نظم عملى است که به وسیله غلبه بر امیال و تسلط بر حالات ذهنى بدست مى آید و این طریقه داراى هشت رکن است که عبارتند از :

١- یاما (Yama) : تعلیمات و آیین رفتار اجتماعى شامل : 
الف- آهیمسا(Ahimsa) : آزار ترساندن فیزیکى و روانى به دیگران و ایجاد روابط دوستانه با دیگران.
ب- ستیا (Satya) : صداقت، راستگویى و امین بودن. 
ج‌- آپرى گراها(Aparigraha) : حسود و کم بین نبودن 
د- استیا (Asteya) : به حق و حقوق دیگران احترام گذاشتن، پرهیز کردن از دزدى و کلاهبردارى

٢- نى یاما (Niyama) : تعلیمات و انتظامات فردى شامل : 
الف- سوچا (Saucha) : نظم و انظباط در کارها و امورات، پاکى و بهداشت جسمانى و روانى. 
ب- سنتوشا (Santosha) : قانع بودن، قناعت و انتظارات متناسب داشتن 
ج- تاپا (Tapa) : آرامش، شجاعت و قدرت تحمل مشکلات زندگى 
د‌- سوادیایا (Svadhyaya) : شناخت تواناییها و ضعفهاى خود – خود شناسى 
ه- ایشورا – پرانیدانا (Isvara-Pranidhana) : رضاى تسلیم در مقابل خداوند

٣- آسانا (Asana) : تعلیمات یا انتظامات جسمانى شامل : نرمشها و حرکات جسمانى یا علم سالم سازى و متناسب سازى بدن است. آساناهاى یوگا طورى طراحى شده اند که به عضلات، پوست، غدد مترشحه داخلى تمرین داده و کارکرد خوب آنها را باعث مى گردند. تداوم در انجام صحیح حرکات ورزشى یوگا بشاشیت، زیبایى، قدرت و انعطاف پذیرى را موجب مى گردد :

نکته مهم قابل توجه اینکه براى به دست آوردن اثرات مفید حرکات یوگا فرد مى باید این حرکات را بطور صحیح و متداوم انجام دهد. صرفاً حرکات صحیح و تداوم در انجام آنهاست که مى تواند اثرات مفید و چشمگیر جسمانى و روانى به دنبال داشته باشد. حرکات ورزشى زیادى در بخش آساناهاى پوگا وجود دارد.

در کتاب گرانداسمهیتا تعداد کل این حرکات ٨٤٠٠٠٠٠٠ ذکر شده است که ٨٤ حرکت به عنوان حرکت مادر و اصلى و بقیه حرکات منشعب از این ٨٤ حرکت مى شوند. یک فرد با توجه به موقعیت خود مى باید چند حرکت خاص را بطور صحیح هر روز براى حفظ سلامتى روانى تکرار نماید.

٤- پرانایاما (Pranayama) : پرانامایا یعنى علم کنترل تنفس براى انتظامات ذهنى. این کنترل بر روى تمام عملیات تنفسى از قبیل دم، بازدم و حبس تنفس مى باشد.

چگونه تنفس کردن نقش بسزایى در سلامتى و آرامش روانى دارد. اگر تنفس دچار بى نظمى و در هم و برهمى شود، ذهن دچار آشفتگى و اضطراب مى گردد و بر عکس کنترل متناسب تنفس مى تواند ذهن را از پریشانى و اشتغالات بیمار گونه رها ساخته و ثبات و اراده قوى را بدنبال داشته باشد.

٥- پرایتاهارا(pratyahara) : پراتاهارا یعنى مرحله کنترل ذهن از خواهشهاى نفسانى. وقتى شخص قادر به کنترل ذهن خود از خواهشهاى متنوع و گوناگون ارضاء نشدنى شد و ذهن از اضطرابات، کشمکشها و حرص و ولعها پاک گردید آنوقت است که ذهن مى تواند سکوى پرشى براى تمرکز عمیق و تعالى روحانى گردد.

٦- دهارانا (Dharana) : یعنى تمرکز فکر یا جمع کردن کامل توجه روى کار خاص. وقتى از تنشها و اضطرابات آزاد و رها گشت، استعدادهاى انسان فرصت تکامل و تعالى پیدا مى کند. هر چه تمرکز بیشتر شود قدرت خلاقیت و استعداد انسان نیز بیشتر مى گردد.

٧- دیانا (Dhyana) : یعنى خلاء ذهنى یا مدیتیشن. ذهن ما در طول شبانه روز دایماً در ترافیک افکار گوناگون، تصمیم گیریها، خاطرات، خواهشها و غیره بسر مى برد. شاید افکار ما لحظه اى هم توقف و آرامش ندارد، حتى هنگام خواب در شب ذهن در حال فعالیت است و از اشتغالات گوناگون رها نمى باشد و ما خوابهاى گوناگونى داریم.

این اشتغالات گوناگون ذهنى انرژى روانى زیادى را صرف مى کنند و دیگر امکان و فرصتى براى رشد سایر فرآیندهاى ذهنى باقى نمى گذارد.

وقتى این ترافیک افکار فرصتى براى رشد یا تخفیف یابد ذهن در سکون و خلاء خاصى قرار مى گیرد و فرصت و امکان براى ذخیره سازى انرژى روانى و رشد تواناییهاى ذهنى باز مى شود که به این حالت دیانا یا مدیتیشن (Meditation) گویند. شیوه هاى زیادى براى انجام مدیتیشن وجود دارد و بخاطر حساسیت موضوع مى باید زیر نظر کارشناسان دوره دیده یوگا یا روانشناس بالینى انجام گیرد.

٨- سمادهى (Samadhi) : سمادهى یعنى مرحله وصل، پیوستن، هماهنگى و همسویى، درک عمیق قوانین مسلط و همه گیر حیات و طبیعت و یکى شدن با طبیعت ذاتى خود و ذات خداوندى. سمادهى آخرین و بالاترین مرحله یوگاست.    
      
 

* روشهاى مختلف یوگا

  کسى که طالب رسیدن به مرحله سمادهى و پیوستن به بحر بیکران هستى و غوطه خوردن در امواج فیض الهى است براى رسیدن به این مقصود باید یک حرکت کمالى را آغاز کند و در مسیر معرفت از خود به خود و از خود به خلق و از خلق به حق سفر کند.
 بدین منظور در فلسفه یوگ روشهاى مختلفى وجود دارد که سالک بر حسب استعداد و امکانات ذهنى و بدنى خود مى تواند یکى از این روشها یا ترکیبى از چند روش استفاده کند :

١- گیانا یوگا : اتصال و ارتباط با احدیت به وسیله علم و معرفت

٢- بهاکتى یوگا : رسیدن به مرحله اتصال از طریق عشق و محبت نسبت به جمیع موجودات، ادراک تجلى وحدت در کثرت.
 
٣- کارما یوگا : طى طریق به وسیله خدمت به خلق و و کار و کوشش در مسیر رضایت حق تعالى که در خدمت به خلق نهفته است.

٤- مانترا یوگا : ارتباط با فیض الهى بوسیله ذکر و تسبیح ذات احدیت.

٥- هاتا یوگا : صعود در مسیر معرفت از راه کنترل قواى جسمى و اتحاد نیروهاى مختلف جسم.

٦- راجا یوگا : رسیدن به حق از طریق کنترل قواى ذهنى و روحى.

٧- لایا یوگا : فعال کردن انرژیهاى نهفته درونى در کالبد اثیرى و رها کردن آنها در مسیر معرفت الى الله.

٨- تانترا یوگا : فعال سازى انرژیهاى روحى در مسیر کاربرد اعمال جنسى به روش خاص براى رسیدن به مرحله اتصال و اتحاد. براى رسیدن به مقصود عمل به ترکیبى از روشهاى یاد شده مى تواند در سرعت حرکت باطنى سالک موثر باشد و رهرو را در زمانى کوتاهتر و معرفتى بیشتر به لقاءالله سوق دهد.    
      
 

* کرامات یوگیان  
  در کتاب یوگاسوترا تالیف پاتانجلى به نیروهاى خارق العاده ایکه در اثر انجام تمرکز نیروهاى روحى و مراقبه و سمادهى به دست مى آورند اشاراتى شده است.
از جمله اینکه یوگى به تدریج به مراتب آگاهى عالى دست مى یابد و به ذات اشیاء پى مى برد و صاحب کرامت مى شود. پاتانجلى مى گوید: یوگى بر اثر تمرکز نیروهاى سه گانة ضبط حواس، مراقبه و سمادهى قادر به شناسایى مراتب ذهنى دیگران مى شود.

از قید زمان و مکان خارج و به منشاء نخستین نوسان موج آفرینش وگردش اولین موج هستى پى مى برد. درباره نفوذ در افکار دیگران اعتقاد بر این است که چون یوگى به کهنه مراتب ذهنى خویش واقف است، بر اساس تصورات و مفاهیم ذهنى خود مى تواند افکار سایرین را نیز دریابد. در واقع ذهن او چون آئینه ایست که افکار دیگران در آن منعکس مى شود.

یوگیان قادرند از قلمرو ادراک بصرى و درک معمولى عوام فراتر روند. یوگى با تمرکز این سه نیرو به اسرار کیهان و زمان واقف مى شود.    
      

انجمن درمانگران ایران

حرکات اصلی یوگا (آساناها) Asana

توضیح

یوگا کوششی منظم برای تکامل فردی با توسعة کارائیهای فیزیکی، حیاتی، ذهنی و معنوی است… (آروبیندو)

تمرینات و حرکات این دوره متناسب با بدنهای پائین تر از حد متوسط است و تقریباً همه می توانند این تمرینات را انجام دهند.

افراد ضعیف با انجام دادن مکرر تمرینها و رعایت نکات آن می توانند خود را به سرعت به وضعیت مناسب تنفسی و انرژی عضلانی برسانند و جهت انجام دادن حرکات اصلی یوگا آماده شوند. دوره ی ابتدایی یوگا شامل 65تکنیک است. نرمشها حدوداً 24حرکت هستند که انجام دادن آنها سبب نرم شدن و رفع خشکی و انقباضهای مفاصل و عضلات پرکار بدن می شوند مانند: انگشتان دستها، مچها، آرنجها، بازوها، شانه ها،گردن، انگشتان و کف و مچ پاها، ساقها، زانوها، رانها و لگن و ستون فقرات.

حرکات اصلی یوگا (آساناها) Asana

حرکات اصلی یوگا حدود 30حالت یا آسانای یوگا با احتساب 12حرکت سلام به خورشید است که شامل حالات کششی (پشت، جلو، طرفین)، انقباضی (قدرتی، تعادلی، معکوس، پیچشی، مرکب و انبساطی و تنفس شکمی و حالات وانهادگی عمومی (شاوآسانا) می باشد.

چند نکته برای سلامت جویان قبل از تمرین

چنان چه لباسی برای تمرین انتخاب می کنید، لباسی باشد که در آن احساس راحتی کامل بکنید و لذا کاملا گشاد و رنگ لباستان ترجیحاً سفید باشد و جنس آن از مواد شیمیایی مثل نایلون نباشد. اگر به صورت گروهی کار می کنید، جهت کمک به ایجاد محیط آرام و عاری از موارد جلب توجه که ذهن را از تمرکز باز می دارد لطفاً از استعمال ادکلن، عطر و اسپری خودداری کنید. حداقل تا سه ساعت قبل از انجام تمرینات یوگا هیچ گونه غذای جامدی میل نفرمایید. (می توانید تا نیم ساعت قبل از تمرین از آب میوه و یا نوشیدنیهای شیرین استفاده نمایید). نکتة خیلی مهم:
 آساناهای یوگا با تمرینات ورزشی فرق اساسی دارد و آن این که سه جزء اساسی دارد آرامش، تمرکز و همراهی حرکات با تنفس.

در انجام تمرینات یوگا همیشه به خاطر داشته باشید که ابداً فشار اضافی به خود وارد نیاورید بلکه تا جایی وارد حرکات بشوید که احساس لذت داشته باشید و نه درد. در یوگا هیچ گاه مسابقه و مقایسه وجود ندارد بلکه اساس کار بر این است که هرکس برای خودش موجود واحدی است با ویژگیهای مخصوص به خود و در مسیر اختصاصی خود قدم برمی دارد و لذا همیشه اول است.

ایده آل ترین حالت انجام تمرینات یوگا، انجام آن روزی دوبار هنگام طلوع و غروب آفتاب در زمان و مکان یکسان و با لباس تمرینات ثابت در محلی که دارای هوای سالم و عاری از دود و گرد و غبار است، می باشد و لذا برای کسب نتیجه ی بهتر سعی کنید تا حد امکان خود را به شرایط نزدیک کنید هیچ گاه تمرینات یوگا را با عجله و از روی اجبار انجام ندهید.

انجام تمرینات یوگا به طرز صحیح به دلایل علمی همیشه باعث ایجاد طراوت و آرامش می شود و لذا آگاه باشید هیچ گاه خود را با غیر اصولی انجام دادن تمرینات خسته نکرده و به خود صدمه نزنید. مدت انجام تمرینات یوگا حداقل 40دقیقه در روز است و سعی کنید تمرینات را در محلی انجام دهید که هوای ملایم و تمیز داشته باشد.

سعی کنید در طول تمرین چشمهایتان بسته باشد مگر در مواقعی که لازم است برای حفظ تعادل و... چشمها باز باشد. می توانید جهت زیرانداز از یک پتوی دولا یا تشک مخصوص یوگا استفاده کنید. تمرینات را در محلی انجام دهید که دمای آن ملایم و دارای هوای کافی باشد و در جریان باد یا گرد و غبار و دود نباشد. سعی کنید تمرینات را با روحیه ی معتدل و صبورانه و افکاری مثبت و امیدوار انجام دهید.

در حین اجرای تمرینات تنفسها آهنگ طبیعی خود را داشته باشند و از حبس تنفس یا نگهداشتن دم خودداری کنید. اگر دچار کسالت یا ناراحتی بارزی هستید قبل از اجرای تمرینات با پزشک خود مشورت کنید.

در این مواقع تمرینات یوگا را انجام ندهید: در هنگام خستگی یا کوفتگی شدید عضلانی، بیماری و تب.

انجمن درمانگران ایران

یوگا و کاهش وزن

آیا یوگا به کاهش وزن کمک مى کند؟

یوگاى سنتى به طور اولیه ورزشى براى کاهش وزن نیست.

یوگا شامل اجراى وضعیت هاى معین بدنى است که در حین آن توجه خاص به تنفس به عمل مى آید بازدم در حین حرکات معین و دم در حرکات دیگر. یوگا به بهبود انعطاف پذیرى و تقویت بنیه و کاهش استرس کمک مى کند.

 یوگا برخلاف ورزش هاى اروبیک (هوازى) میزان سوختن کالرى ها را خیلى افزایش نمى دهد، گرچه بعضى ها ممکن است شکل تغییر یافته اى از یوگا به نام «یوگاى قدرتى» را پیشنهاد  کنند، که هوازى است.

یک ساعت انجام یوگاى سنتى معمولاً باعث سوختن کمتر از ۲۰۰ کالرى مى شود. همچنین یوگا نه مانند تمرین هاى استقامتى باعث افزایش توده عضلانى بدون چربى مى شود و نه مانند آن به سوختن کالرى هاى بیشتر کمک مى کند.

بعضى از وضعیت هاى یوگا مى تواند واقعاً مضر باشد. این وضعیت ها مى توانند فشار مفرطى بر ستون فقرات کمرى وارد کنند. این امر به خصوص اگر به عارضه اى مانند پوکى استخوان دچار باشید مى تواند مایه نگرانى باشد.

 این وضعیت هاى بدنى خاص در یوگا ممکن است باعث افزایش خطر شکستگى هاى فشارى مهره ها و صدمات قسمت تحتانى ستون فقرات شود. موثرترین راه براى کاهش وزن ترکیب یک رژیم غذایى معقول است.

انجمن درمانگران ایران

یوگا براى کودکان و نوجوانان

امروزه کودکان و نوجوانان نیز همچون والدین، مربیان و سایر افراد جامعه تحت فشارها و تنش هاى گوناگونى در طول روز قرار مى گیرند. استرس هاى ناشى از انجام وظایف درسى _ مدرسه اى، رقابت با دوستان و هم سالان شان، فعالیت هاى جانبى بعد از مدرسه، آشفتگى هاى فکرى _ هیجانى، اختلافات خانوادگى و تغییرات جسمى _ روانى، آنان را دچار اضطراب، تشویش و نگرانى هاى زیادى مى کند. آنها نیز نیاز به آموزش هاى خویشتن دارى، کنترل نفس، آرام سازى عضلانى و خود آگاهى درونى دارند. از این رو توصیه مى شود که آنها نیز سعى کنند با انجام تمرینات هماهنگ سازى نیروى ذهن و جسم خود درصدد ایجاد تعادل بین قواى درونى شان برآیند و توانایى روبه رو شدن با شرایط سخت زندگى را در خود بالا ببرند. یکى از این تمرینات، آموزش هاى یوگا است که موجب تقویت توان ذهنى _ جسمانى، هماهنگى، سازگارى، انعطاف پذیرى، تمرکز و مقابله با استرس هاى روزانه مى شود.

یوگا به مفهوم ارتباط و تعادل بین ذهن و جسم است و براین اصل استوار است که، اگر بتوان ذهن را تغییر داد، مى توان هر گونه مانعى را که مانع از حرکت انسان مى شود، از میان برداشت. از طریق تمرینات یوگا و وضعیت فیزیکى بدن مى توان هر گونه عدم تعادل و ناهماهنگى بین اعضاى بدن و سیستم درونى را بر طرف نمود.

 

 این ناهماهنگى ها مى تواند جنبه هاى متفاوتى داشته باشد، از جمله؛ 
• ناهماهنگى هاى جسمانى؛ مثل خمیدگى هاى اسکلت، گرفتگى هاى عضلانى، کشش ماهیچه ها و تقویت رباط ها. کودکى که تمرینات یوگا را به طور منظم انجام مى دهد، بدنى سالم، نرم، ورزیده و قوى دارد.

• اختلالات هیجانى؛ مثل انواع اضطراب ها، ترس ها، پرخاشگرى ها و افسردگى هاى مزمن.

• اختلالات رفتارى؛ مثل اختلال کمبود توجه و تمرکز، بیش فعالى هاى دوران کودکى. انجام منظم تمرینات یوگا براى کودکان و نوجوانان موجب آرامش، توجه و دقت بیشتر آنان در طول روز مى شود.

• مشکلات ذهنى _ روانى؛ مثل کاهش قدرت ذهن، حافظه، استدلال.

تمرینات یوگا ماهیچه ها را فشرده و سخت نمى کند، بلکه موجب استحکام و تعادل آنها مى شود و سلامتى جسم و روان به دنبال دارد. یوگا مى تواند در درمان کودکانى که دچار اختلالات تنفسى (مثل آسم و تنگى نفس)، اختلالات گوارشى، ناتوانایى هاى یادگیرى، اختلالات مربوط به خواب (مثل بى خوابى ها، بدخوابى ها، کابوس دیدن) هستند، نقش موثرى ایفا کند. یوگاى کودکان، آنان را به شادى و سرور بر مى انگیزد و این امکان را به آنها مى دهد که در تمام سطوح جسمى، ذهنى و روانى شان تعادل برقرار کنند. براى کودکانى که شروع به یافتن آرامش درون خود مى کنند، ابتدا قدرى مشکل است تا موفق شوند با چشمانى بسته، تنها به یک موضوع فکر کنند. ولى به تدریج یوگا به آنها کمک مى کند تا نسبت به محرکات محیطى، رفتارهاى هیجانى _ احساسى و عکس العمل هاى خود، آگاهى بیشترى یابند و با اطمینان کامل ترى گام بردارند.

تمرینات یوگا براى کودکان باید متناسب با سن و قواى جسمى ذهنى آنان باشد. این تمرینات براى کودکان خردسال، بر اساس بازى هاى خلاقه، پیش زمینه هاى موسیقى، اجراى تئاتر و نمایشنامه برنامه ریزى شده اند.

 

در حقیقت یوگا براى آنها باید مثل بازى و سرگرمى دنبال شود. همچنان که یوگا به بزرگسالان کمک مى کند تا نیروى فکر و ذهن شان را بشناسند، به کودکان نیز کمک مى کند تا انرژى و قدرت درونى شان را بشناسند. تعالیمى که براى کودکان و نوجوانان در نظر گرفته مى شوند، آنها را تشویق به خوب صحبت کردن و پیش بینى رفتارهاى شان مى کنند. تقویت مثبت و نه خرده گیرى و انتقاد از نکات مهم تمرینات یوگا است. یوگا تمرینى براى سلامت و بهداشت فرد است.

 

کودکان از این طریق یاد مى گیرند که چگونه با احساسات، هیجانات و تمایلات درونى شان روبه رو شوند و چشم انداز ایده آلى از توانایى هاى فکرى _ جسمى خود در ذهن شان رسم کنند. اجراى منظم تمرینات یوگا موجب هدایت انرژى هاى هیجانى در جهت رسیدن به خود آگاهى مى شود. کودکان ۱۰ _ ۶ سال از تمریناتى که براى پرورش قوا، هماهنگى، تمرکز و مقابله با استرس هاى روزانه انجام مى دهند، لذت مى برند ، و نوجوانان نیز از این که مى توانند قابلیت انعطاف پذیرى و سازگارى ذهن و جسم خود را بالا ببرند، از ورزش هاى یوگا استقبال مى کنند. براى مثال، کودکان پرخاشگر و عصبى مى توانند از طریق انجام تمرینات یوگا به کنترل رفتارهاى تند خود بپردازند و سعى کنند با تمرکز بر عکس العمل هاى هیجانى و خشونت آمیز خود، آنها را تغییر دهند و به آرامش دست یابند. بر خلاف ورزش هاى رزمى و خشن که بر اصل رقابت و از میان بردن حریف استوارند، یوگا تنها بر اصل تقویت توان فردى، حفظ آرامش، کسب اعتماد به نفس و خویشتن دارى تاکید دارد.

 

•آموزش یوگا براى کودکان خردسال (۷ _ ۱ سال) 
از آن جایى که مهم ترین وسیله تعامل کودک با اطرافیانش بازى هاى گوناگونى است که انجام مى دهد و از طریق همین بازى هاست که با جهان پیرامونش ارتباط برقرار مى کند، پس مى تواند بهترین شیوه براى آموزش تمرینات یوگا هم باشد. لازم به ذکر است، بسیارى از بازى هایى که دقت و توجه کودک را پرورش مى دهند، از بسیارى از آموزش ها و تعالیم رسمى اى که در این زمینه به کار گرفته مى شوند، مفیدتر و کارآمدتر هستند. یکى از ویژگى هاى بازى هاى کودکانه تکرار و بازآفرینى آن است و همین امر (یعنى تکرار) موجب تقویت مهارت آموخته شده مى شود. از این رو والدین و مربیان مى توانند تمرین هاى یوگا را در قالب بازى هاى ساده به کودکان بیاموزند و آنها را به تکرار این تمرینات تشویق کنند.

 

 نکته اى که براى آموزش یوگا به کودکان خردسال باید مدنظر داشت آن است که، در وراى هر بازى، اصول یادگیرى رشد ذهن، جسم و شخصیت کودک نهفته است که از طریق انجام منظم آنها حاصل مى آید. تمرینات یوگا براى کودکان زیر ۳ سال با کمک و همراهى والدین و یا مربیان آنها انجام مى شود. حرکت دادن پاهاى کودک (به صورت دوچرخه) ، باز و بسته کردن بازوهاى کودک به طرفین، چشمک زدن، لبخند زدن و خواندن ترانه هاى شاد کودکانه از جمله تمرینات مناسب براى کودکان زیر یک سال است.

 

 براى کودکان بالاى یک سال، والدین و یا مربیان علاوه بر آموزش هاى فوق، مى توانند با غلت دادن کودک به طرفین، گرفتن مچ دست هاى کودک و بلند کردن او، موجب قوى شدن ماهیچه هاى گردن کودک شوند. مدت انجام این تمرینات مى تواند بین ۱۵ _ ۵ دقیقه باشد. توجه داشته باشید، تمرینات یوگا، باید به صورتى انجام شوند که فشارى بر کودک وارد نیاید و او از انجام آنها لذت ببرد. انجام بازى هاى گروهى توام با ترانه هاى ساده، تمرینات تنفسى عمیق، حرکات پروانه اى شکل و انجام حرکات کششى مى توانند از جمله تمرینات یوگایى ویژه کودکان بالاى دو سال باشند. کودک زمانى مى تواند درست عمل کند که قادر باشد درست احساس و فکر کند.

 تعالیم یوگا به کودک کمک مى کند تا تعادل و هماهنگى بین جسم و ذهن خود برقرار سازد و بتواند با سازش و شناخت خود به خویشتن دارى و کنترل نفس دست یابد. مدت زمان تمرین هاى بدنى ویژه کودکان خردسال، ۱۰ _ ۵ دقیقه، سپس یک دقیقه استراحت و سرودخوانى (و یا گوش دادن به ترانه) و آن گاه ۵ دقیقه بازى هاى ساده است (توجه به تفاوت هاى فردى کودکان در تمام مراحل آموزش لازم و ضرورى است).

 

•آموزش یوگا براى کودکان (۱۲ - ۷ )سال 
تمرینات یوگا براى این گروه از کودکان بر پایه شیوه هاى پرورش قدرت تصور و خیال پایه ریزى شده اند.

 همچنین مربى یوگا مى تواند اطلاعات کمى (در حد فهم و درک آنها) درباره تمرینات یوگا و تاثیر آن بر کاهش اضطراب ها، نگرانى ها و آشفتگى هاى روزانه به آنان بدهد. این تمرینات بستگى به میزان خلاقیت، آمادگى جسمانى و قدرت ابتکار بچه ها دارد.

گروهى از کودکان در این مرحله سنى قادرند حرکات یوگا را به خوبى و نرمى یک بزرگسال انجام دهند و از آن لذت ببرند. به همین منظور مى توان به نقش تمرینات بدنى براى تقویت عضلات، آرامش فکرى و تمرکز بیشتر تاکید نمود. این کودکان مى توانند تا چند دقیقه آرام بنشینند و با تمرکز بر موضوعى خاص، استرس ها و تنش هاى فکرى شان را (که براى اغلب آنان، مشکلات درسى آموزشى، ارتباط با هم کلاسى ها، فعالیت هاى جانبى و اختلافات خانوادگى است) کاهش دهند. مدت انجام تمرینات یوگا، ۴۰ _ ۳۰ دقیقه، ۳ _ ۲ دقیقه استراحت و آرامش عضلانى، ۵ _۳ دقیقه تنفس عمیق همراه با بازدم هاى منظم و ۱۰ دقیقه براى بازى است.

 با افزایش میزان فهم و درک بچه ها از تمرینات یوگا، مى توان آنها را تشویق نمود تا به جاى بازى، به صحبت پیرامون روش کار و تاثیر یوگا بر زندگى روزانه شان بپردازند.

 

•آموزش یوگا براى نوجوانان (۱۷ _ ۱۳ سال) 
تمرینات ویژه نوجوانان نیز، ادامه تمرینات کودکان است، با این تفاوت که این گروه به شرح و توضیحات بیشترى نیاز دارند. درباره ارزش تمرینات یوگا و نقش آنها بر کاهش اضطراب ها و آرام سازى عضلات و بهبود وضعیت تنفس آنان باید تاکید شود.

 مربى یوگا باید سعى کند توجه نوجوانان را به ساختارهاى بدنى آنان، کارکرد اندام هاى داخلى، افزایش نیروى جسمانى ذهنى متمرکز کند. ده سال پیش مى پرسیدند، آیا تمرینات یوگا، براى کودکان و نوجوانان مى تواند کارآیى داشته باشد؟ امروزه مى بینیم که تعالیم یوگا، به دلیل تاثیراتى که بر جسم و روان کودکان و نوجوانان گذاشته است، در اکثر نقاط جهان گسترش یافته اند و کارآیى خود را در زمینه هاى مختلف نشان داده اند.

 توانایى هاى کودکان، بسیار بیشتر از آن چیزى است که ما تصور مى کنیم، آنها به موضوعاتى فراتر از موضوعات ما بزرگسالان فکر مى کنند و اگر در محیطى مساعد و پربار قرار گیرند، مى توانند خلاقیت هاى ذهنى، قوه ابتکار و تصورشان را به کار گیرند و از جلوه هاى آن بهره مند شوند.

 

 تمرینات مستمر یوگا، موجب تقویت ماهیچه هاى پشت، بازوها و پاها مى شود و در عین حال، انقباضات و گرفتگى هاى آنها را رفع مى کند و موجب تقویت و آرامش عضلات مى شود. کودکان سعى مى کنند هنگام نفس کشیدن هاى عمیق (دم هاى طولانى)، نیروى هاى طبیعى (مثل نیروى امواج، باد، اقیانوس ها) را در خود مجسم سازند و با بازدم هاى طولانى، فشارها و تنش هاى وارده بر خود را به طبیعت باز گردانند. 

انجمن درمانگران ایران