تقریباً همه ی افراد ، کم و بیش در نقاطی از کمر خود احساس
درد دارند. اغلب ما هنگام انجام فعالیت هایی نظیر نصب دستگاه تهویه، جابجا
کردن جعبه های بزرگ و بلند کردن کودکان، کمردرد خود را جدی نمی گیریم. ما
به این مسئله توجه نداریم که کمردردها در نتیجه صدماتی است که با رفتارهای
روزانه ما تشدید می شود. اکثر ما هنگام ایستادن، نشستن و خم شدن ، وضعیت
های نامناسبی در بدن خود ایجاد می کنیم. ما هنگام بلند کردن اشیاء به جای
خم کردن زانو، کمر خود را خم می کنیم. انجام کارهایی که برای سلامتی ما مضر
است و پدر و مادر ما را از آن منع می کردند، بعد از سالها موجب می شود
کمردرد ما شروع شود. وارد آمدن فشار زیاد به عضلات کمر و به اصطلاح رگ به
رگ شدن رباط های کمری که نگه دارنده مهره ها هستند باعث کمردرد می شود.
عضلات کمر برای مقابله با این فشار دچار گرفتگی و انقباض می شوند تا
بتوانند کمر را از صدمه بیشتر محافظت کنند و این حالت ، خود باعث تشدید درد
کمر است. در واقع این سیکل درد، سفتی و انقباض عضلانی درمان نمی شود مگر
این که شما فعالیت خود را کم کنید ، به کمر خود استراحت دهید و به تدریج
ازعضلات خود استفاده نمایید.
در گذشته ، پزشکان استراحت طولانی مدت
در بستر را توصیه می کردند اما اکنون به این نتیجه رسیده اند که استراحت
بیش از حد باعث طولانی شدن درمان کمردرد است. این مسئله در مورد رگ به رگ
شدن عضلات هم صدق می کند. به همین دلیل امروزه شما کمتر مشاهده می کنید که
از گردن بندهای مخصوص درد گردن استفاده شود.
در حال حاضر کمردردهای
شدید، حداکثر با چند روز استراحت و پس از آن با شروع فعالیت های سبک و کشش
آرام عضلات درمان می شوند، این طریقه درمان باعث افزایش قدرت خم شدن بدن و
توان حرکت خواهد شد.
سایر علل کمردرد در بروز آرتروز و فتق دیسک کمر
(غضروف بین مهره ها) مشاهده می شود. فتق دیسک در بین عوامل کمردرد شیوع
کمتری دارد ولی بهتر شناخته شده است. دیسک بین مهره ها ، فضای نرمی را بین
مهره ها ایجاد می کند، گاه این دیسک متورم شده و به اعصاب ناحیه فشار وارد
می آورد. اغلب اعصابی که از ران و بازو می گذرند تحت فشار قرار گرفته و گاه
بی حسی، ضعف و مشکلاتی در کنترل ادرار ایجاد می کنند.
فتق دیسک
مانند سایر علل کمردرد، خود به خود بر طرف می شود و اغلب نیازی به عمل
جراحی نیست. در حقیقت سی درصد مردم مبتلا به فتق دیسک هستند و هرگز برایشان
مشکل جدی ایجاد نمی شود.
درمان
برای برطرف کردن کمردرد، به پشت
بخوابید، یک بالش زیر زانوهایتان قرار دهید. (در حالی که زانوهایتان را جمع
کرده اید). این طریقه خوابیدن فشار را از کمر شما بر می دارد. درمان اصلی
همه کمردردها کم کردن فعالیت است. البته این کاهش فعالیت همان طور که قبلاً
گفته شد فقط برای چند روز پیشنهاد می شود و پس از آن با نرمش های مخصوص
پایین کمر و «عضله چهار سر ران» می توان کمردرد را درمان کرد.
در
اولین روزها برای کاهش التهاب می توان از یخ در موضع درد استفاده کرد و بعد
از چند روز می توانید از گرمای موضعی کمک بگیرید تا انقباض مقاوم عضلات را
برطرف کنید. همچنین داروهای ضد التهاب مثل ایبوبروفن، کتو بروفن و
ناپروکسن در بر طرف کردن درد و التهاب مؤثر هستند. اگر یک دارو اثر نکرد،
نوع دیگری از دارو را مصرف کنید؛ زیرا افراد مختلف نسبت به داروها عکس
العمل متفاوتی دارند. به خاطر داشته باشید که داروهای ضد التهاب را حتماً
همراه غذا میل کنید تا باعث ایجاد زخم معده شما نشوند.
داروهای جدید
و گران قیمت « ویوکس» و « سلیرکس» بهتر از داروهای قدیمی عمل نمی کنند ولی
تحریکات معده در آنها کمتر است و به طور کلی برای درمان دردهای طولانی مدت
و در افرادی با سابقه زخم معده مصرف می شوند.
استامینوفن نمی تواند
کمک به رفع التهاب کند. ولی می تواند درد را بر طرف سازد. هم چنین بر روی
معده نیز اثری ندارد. استامینوفن بی خطرترین دارو در درمان های طولانی مدت
است ولی نباید بیش از 2 تا 3 هزار میلی گرم در روز مصرف شود؛ زیرا مصرف
زیاد دارو ، کبد را تحت تأثیر قرار می دهد.
داروهای شل کننده عضلات توصیه نمی شوند؛ زیرا بر کاهش درد کمر تأثیری ندارند.
آیا نیازی به گرفتن عکس هست؟
اکثر
مردم سؤال می کنند آیا عکس برداری معمولی یا «ام. آر.آی» لزومی دارد؟ باید
گفت همه کمردردها نیاز به عکس برداری ندارند. در مواردی که مشکوک به صدمات
استخوانی مثل صدمه به مهره ها در اثر ضربه، پوکی استخوان یا سرطان هستید
عکس برداری می تواند مفید باشد. ولی عکس ها بافت های نرم عضله و رباط ها و
دیسک ها را نشان می دهند.
زمانی که تصمیم به جراحی داریم و یا در
تشخیص علت دردهای بهبود ناپذیر ، انجام «ام.آر.آی» توصیه می شود. انجام
ام.آر.آی برای فتق های دیسک ضروری نیست؛ زیرا درمان را تغییر خواهد داد.
درمان در زمانی که کمردرد بهبود نمی یابد
جابجا
کردن ستون فقرات ، طب سوزنی ، یوگا ، ماساژ درمانی و تزریق استروئید
اپیدورال (کمری) بستگی به نوع درد کمر دارد. ماساژ درمانی در مواردی که علت
کمردرد ناشناخته است مؤثر می باشد. بعضی از پزشکان با برگرداندن مهره ها و
جابجا کردن آن موافق نیستند؛ زیرا معتقدند استخوان های کمر توسط عضلات
حمایت می شوند و اگر درمانی صورت می گیرد باید روی عضلات انجام شود.
اگر
کمردردی دارید که بعد از هفته ها درمان نشده است به پزشک خود مراجعه کنید.
اگر ضعف یا سستی در بازو یا ران خود احساس می کنید آن را جدی بگیرید.
یوگا تمرین کنید
بعضی
از پزشکان معتقدند یوگا بهترین درمان دردهای مزمن کمر است؛ زیرا حالت
مناسب را در بدن ایجاد می کند و با تنفس مناسب، کشش و فشار روی عضله را کم
می کند. خیلی از بیمارانی که از درمانهای دیگر نتیجه نگرفته اند می گویند
یوگا در درمان آنها مؤثر بوده است.بعد از بهبود کمردرد، تمرینات نرمشی را
ادامه دهید، وزن خود را کم کنید و به اصلاح حالت و کشش عضلات اهمیت دهید.
نرمش عضلات مربوط به شکم را انجام دهید تا از کمردردهای آینده پیشگیری شود.
اگر
در قسمت بالای کمر خود احساس ناراحتی می کنید، تمرینات خم شدن به سمت
پایین و تمرینات نرمشی شانه ها را انجام دهید (شانه ها را به طرف یکدیگر
کشیده و چند ثانیه نگه دارید سپس بر عکس عمل کنید).
بهترین تمرین
برای اصلاح حالت کمر این است که با فاصله 30 سانتیمتر از دیوار و در مقابل
آن تکیه دهید شکم خود را به داخل بکشید، سینه را بیرون دهید بعد از چسباندن
کمر به دیوار، سر، شانه ها و پشت و لگن همه در یک ردیف قرار می گیرند و به
این طریق گودی کمر از بین می رود. این حالت شبیه حالت ایستادن سربازان
است. صدها سال قبل این طور گفته می شد که سربازان می توانند ساعت ها بدون
احساس کمردرد روی پا بایستند مشروط به اینکه حالت ایستادن آنها درست باشد.
آیا شما طور دیگری فکر می کنید؟ البته همه پدر و مادرها به نحوه صحیح
ایستادن و نشستن فرزندان تأکید دارند ولی آنها نمی توانند تمام اوقات همراه
فرزندان خود باشند و آنها را کنترل کنند! درست ایستادن و درست نشستن باید
برای ما به صورت عادت درآید.
استفاده از جورابهای ضد واریس و خمش و واشدگی متناسب پا به منظور پیشگیری از ترومبوفلبیت حائز اهمیت میباشد.
منبع:پارسی طب
یک متخصص طب فیزیکی و توانبخشی با بیان اینکه در بعضی از موارد درد دیسک کمر میتواند همراه با احساس گزگز، بیحسی و خواب رفتگی در ناحیه پا باشد، گفت: در مواردی که آسیب به رشتههای عصبی شدید باشد میتواند احساس ضعف و کاهش قدرت در عضلات پاها و یا اختلال در راه رفتن همراه این علائم مشاهد شود.
بیرون زدگی و فتق دیسک بین مهرههای کمری معمولا با احساس درد همراه است. این درد می تواند به طور ناگهانی و شدید شروع شود و یا در بعضی از موارد دردی است که به طور مزمن و تدریجی شدت آن افزایش پیدا میکند.
وی گفت: معمولا این درد همراه با احساس خشکی در ناحیه کمر است و در بعضی از موارد با اسپاسم عضلات اطراف کمر هم ممکن است همراه باشد.
این متخصص طب فیزیکی و توانبخشی گفت: درصورتی که فتق دیسک بین مهرههای کمری باعث وارد شدن فشار و آسیب به رشتههای عصبی نخاع در ناحیه کمر شود این بیماری میتواند همراه با احساس درد تیر کشنده به ناحیه باسن، پشت رانها، پشت ساق و حتی کف پاها بروز کند.
در بعضی از موارد این دردها می توانند همراه با احساس گزگز، بیحسی و خواب رفتگی در ناحیه پا باشند و در مواردی که آسیب به رشته های عصبی شدید باشد، می تواند احساس ضعف و کاهش قدرت در عضلات پاها و یا اختلال در راه رفتن همراه این علائم مشاهد شود.
این متخصص طب فیزیکی و توانبخشی در خصوص درمان های فتق دیسک کمر گفت: درمان براساس شدت بیماری دیسک کمر فرق می کند. در موارد شدید که بیرون زدگی دیسک بزرگ است و سبب فلج اندام های تحتانی و یا بی اختیاری در دفع ادرار یا مدفوع می شود، جراحی باید به سرعت انجام شود.
وی همچنین افزود: در مواردی که با فتق دیسک کمر فلج مختصری ایجاد شده است، اما به تدریج میزان فلج رو به افزایش است نیز باید فوری جراحی صورت گیرد. در سایر موارد بیماران دیسک کمر، معمولا با استراحت نسبی به مدت یک هفته تا 10 روز، بهبودی حاصل می شود.
این متخصص طب فیزیکی و توانبخشی یادآور شد: طی این مدت بیمار باید حتی الامکان از نشستن پرهیز کند و از خم و راست شدن و برداشتن اشیای سنگین یا رانندگی نیز دوری کند. طی این مدت به بیمار داروهای مسکن تجویز می شود.
دکتر بیدکی گفت: اغلب بیماران مبتلا به دیسک کمر طی این مدت 10 روزه، بهبود قابل توجهی پیدا می کنند. بیمار می تواند پس از 10 تا 14 روز از زمان شروع بیماری دیسک کمر، ورزش های مخصوصی مانند آب درمانی و راه رفتن در آب در قسمت کم عمق استخر را انجام دهد، انجام نرمشهای کششی برای عضلات کمر و شکم نیز برای بیماران مبتلا به دیسک کمر مفید است.
وی افزود: بر اساس تجویز پزشک معالج، فیزیوتراپی نیز در بیماران مبتلا به فتق دیسک کمر سودمند است. تأثیر روش های درمانی نظیر طب سوزنی، حجامت، استفاده از زالو و داغ کردن ثابت نشده است.
دکتر بیدکی در خاتمه خاطرنشان کرد: روش های درمانی «کایروپراکتیک» در دیسک کمر ممکن است خطرناک باشد و در تعداد کمی از بیماران ممکن است سبب تشدید علایم شود. اگر 4 تا 6 هفته از درمان بیمار مبتلا به فتق دیسک کمر بگذرد و بیمار همچنان درد شدیدی بخصوص در پاها احساس کند یا فلج خفیف، اما پایداری در اندام تحتانی وجود داشته باشد به طوری که بیمار نتواند فعالیتهای روزمره خود را به خوبی انجام دهد، انجام جراحی توصیه میشود.
به نقل از ایسنا
فیبر؛ چیزی که مرتباً از سوی جامعه پزشکی و سلامت آن را می شنوید و تقریبا همه این افراد قریب الاتفاق معتقدند که مصرف مواد حاوی فیبر می تواند تاثیر مثبتی بر روی سلامتی شما داشته باشد. فیبر یک نام عمومی برای برخی از کربوهیدارت هاست. موادی که در سبزیجات و غلات به وفور یافت می شوند و بدن نمی تواند تمامی آنها را به راحتی هضم کند. با اینکه فیبر به راحتی در بدن حل نمی شود و مانند دیگر مواد بدنی جذب نمی شود، همچنان نقش موثری را در سلامت افراد بازی می کند.
به طور کلی فیبر ها به دو دسته تقسیم می شوند، فیبرهای قابل حل که در آب حل می شوند و فیبر غیرقابل حل. ترکیبی از این دو مدل فیبر را به صورت کلی فیبر می نامند.
افراد به چه دلیل موادغذایی حاوی فیبر مصرف می کنند؟
تحقیقات متفاوت نشان می دهد که میزان مصرف زیاد فیبر از طریق مواد غذایی و
مکمل ها می تواند ریسک امراض قلبی و همچنین مبتلا شدن به دیابت نوع دوم را
کاهش دهد. فیبر غیرقابل حل حجم مدفوع را افزایش می دهد و می تواند برای
درمان یبوست در افراد مفید واقع شود. همچنین برخی از تحقیقات نشان می دهد
فیبر غیرقابل حل موجود در برخی از مواد غذایی، می تواند منجر به پیشگیری از
بروز سرطان روده بزرگ شود.
فیبرهای قابل حل توانایی کاهش کلسترول خون را دارند. در واقع آنها به کلسترول موجود در روده می چسبند و از جذب آنها جلوگیری می کنند. فیبرهای قابل حل می توانند برای مقابله با دیابت و مقاومت بدن در مقابل انسولین، مفید واقع شوند. به علاوه فیبرها می توانند سرعت جذب کربو هیدرات ها را کاهش داده و به کنترل سطح قند خون کمک نمایند.
همچنین، از آنجا که فیبر حجم زیادی را اشغال می کند و کالری کمی دارد، می تواند در کاهش وزن به شما کمک کند.
چه میزان فیبر برای بدن نیاز است؟
برای اینکه سالم بمانید، بهتر است تا طبق جدول زیر به میزان متناسب با
شرایط خود، فیبر را به صورت غذایی و یا مکمل مصرف کنید. توجه داشته باشید
که ممکن است پزشک شما بسته به شرایط میزان کمتر و یا بیشتری را به شما
پیشنهاد دهد و شما موظف به رعایت توصیه پزشکتان هستید.
دسته بندی | میزان مورد نیاز روزانه |
خردسالان | |
۱ تا ۳ سال | ۱۹ گرم |
۴ تا ۸ سال | ۲۵ گرم |
زنان | |
۹ تا ۱۸ سال | ۲۶ گرم |
۱۹ تا ۵۰ سال | ۲۵ گرم |
۵۱ سال به بالا | ۲۱ گرم |
دوران حاملگی | ۲۸ گرم |
دوران شیردهی | ۲۹ گرم |
مردان | |
۹ تا ۱۳ سال | ۳۱ گرم |
۱۴ تا ۵۰ سال | ۳۸ گرم |
۵۱ سال به بالا | ۳۰ گرم |
آیا می شود فیبر مورد نیاز را از موادغذایی تامین کرد؟
بیشتر افرادی که در آمریکا زندگی می کنند، میزان کمتری فیبر از مقدار مورد
نیاز بدنشان مصرف می کنند. بهترین راه دریافت فیبر مصرف متداول میوه ها،
سبزیجات و غلات است.
برای دریافت فیبرهای قابل حل می توانید مواد غذایی زیر را بیشتر مصرف کنید:
- بلغور جو دوسر و سبوس جو دوسر
- سیب، مرکبات و توت فرنگی
- لوبیا، نخودفرنگی و عدس
- جو
- سبوس برنج
این مواد نیز منابعی برای فیبر غیرقابل حل هستند:
- سبوس غلات
- غلات کامل همانند جو
- نان گندم کامل، غلات و سبوس گندم
- سبزیجات مانند هویج، کلم، چغندر و گل کلم
برخی از مواد غذایی همچون آجیل هم حاوی هر دو نوع فیبر هستند.
خطرات ناشی از مصرف فیبر چیست ؟
عوارض جانبی:فیبر عوارض جانبی شدیدی ندارد و مصرف بیش از حد آن ممکن است منجر به نفخ، دل پیچه و ایجاد گاز در روده گردد. که مصرف آب به میزان دو لیتر در روز می تواند این مشکل را حل کند.
تعامل با دیگر داروها:در صورتی که به طور منظم دارو مصرف می کنید، قبل از استفاده از مکمل های فیبر، با پزشک خود مشورت کنید. زیرا فیبر از جذب برخی از داروها جلوگیری می کند.
خطرات:در موارد خیلی نادر، مصرف فیبر ممکن است منجر به انسداد روده گردد. در صورتی که بیماری مزمنی دارید، قبل از هر چیز با پزشک خود مشورد کنید. شکر و نمک موجود در برخی از مکمل های حاوی فیبر ممکن است برای افراد مبتلا به دیابت و فشار خون بالا، مشکل ساز شود. پسیلیوم یکی از معروف ترین مکمل های موجود در بازار است.
سایت سالم زی
کلسیم کافی برای رشد صحیح و کامل استخوانهای بچهها ضروری است. مصرف کلسیم کافی در دوران کودکی، از ریسک پوکی استخوان در آینده کم میکند. مقدار کافی کلسیم در بچههای ۱ تا ۳ ساله ۷۰۰ میلیگرم، بچههای ۴ تا ۸ ساله ۱۰۰۰ میلیگرم و نوجوانان ۹ تا ۱۸ ساله، ۱۳۰۰ میلیگرم -برابر با چهار فنجان- است. اما مشخص شده در بچههای ۱۲ ساله، تنها یک دختر از هر ۱۰ تا و یک پسر از هر سه تا مقدار کافی کلسیم روزانه را دریافت میکنند.
در این مطلب، برخی مواد غذایی جایگزین شیر که منبع کلسیم هستنند را معرفی کردهایم. با کمک آنها میتوان از دریافت کلسیم کافی در بچهها و داشتن استخوانهایی مستحکم تا پایان سن رشدشان مطمئن شد.
استفاده از همه لبنیات در کنار شیر
به جز شیر، سایر لبنیات نیز حاوی کلسیم هستند. هرچند که میزان کلسیم لبنیاتی مانند ماست، پنیر، خامه و … به مراتب از شیر کمتر است، اما شما میتوانید با اضافه کردن آنها به وعدههای غذایی مختلف، نقشههای خود را عملی کنید. یک لیوان شیر گاه حدود ۳۰۰ میلیگرم کلسیم در خود دارد. در مقابل، یک پیاله ماست و پنجاه گرم پنیر نیز تقریباً به همین میزان کلسیم در خود دارند.
به گفته دکتر Krieger، بهتر است بچههای بزرگتر از دو سال، لبنیات کم چرب را به جای انواع طعمدار آنها (مانند ماستهای میوهای و …) مصرف کنند. اما مصرف شیرهای طعمدار (مانند شیرکاکائو و …) در این سن برای آنها جذابتر و سالمتر است.
کلسیم شیرسویا
شما از مزایای تغذیه بچهها با شیر آگاه هستید. اما اگر بچهتان نتواند شیر بخورد چه باید کرد؟ بسیاری از بچهها -و حتی بزرگسالان- به شیر حساسیت دارند و یا با مصرف آن دچار مشکلات گوارشی میشوند. اما راه حل، استفاده از شیرسویا است. شیر، ماست، پنیر و سایر لبنایت حاوی کلسیم هستند. اما دانههای سویا نیز مقدار کافی از این ماده را در خود دارند و هر فنجان شیرسویا حاوی ۱۰ میلیگرم کلسیم است. هر چند که جذب این کلسیم کمی برای بدن مشکل است، اما به هر حال سویا و محصولات غذایی که از آن تهیه میشوند، پس از شیر و مشتقات آن، از بهترین منابع کلسیم برای ما به حساب میآیند.
مکملهای کلسیم در آبمیوهها
استفاده از مکملهای مخصوص نیز راهی دیگر برای رساندن کلسیم کافی به بچهها یا پیرمردهای(!) بهانهگیری است که از مصرف شیر طفره میروند. یک مکمل میتواند به یک فنجان آبمیوه تا ۵۰۰ میلیگرم کلسیم بیافزاید. البته قبل از استفاده، حتماً به طور دقیق راهنمای روی بسته مکمل را بخوانید.
توجه داشته باشید که میزان کلسیم مورد نیاز روزانه برای افراد به سن آنها وابسته است. به عنوان مثال، بزرگسالانی تا ۵۰ سال، روزانه به ۱۰۰۰ میلیگرم کلسیم نیاز دارند و بچههای و نوجوانان ۵۰۰ تا ۱۳۰۰ میلیگرم. و در صورت دریافت کلسیم اضافه، بدن افراد، آن را دفع میکند. به هر حال هیچکس کتمان نمیکند که یک لیوان آب پرتقال جذابیت بیشتری نسبت به یک لیوان شیر دارد. همچنین به گفته دکتر کریگر، یک لیوان آب پرتقال تازه، به خودی خود حدود ۵۰ میلیگرم کلسیم در خود دارد.
بادام؛ معدنی از کلسیم
یک مشت بادام به اندازه یک سوم یک فنجان شیر، حاوی کلسیم است. این مقدار بادام به صورت خام یا بو داده، حاوی ۱۱۰ میلیگرم کلسیم است. استفاده از کره بادام به جای کره بادامزمینی، به دریافت کلسیم مورد نیاز بدن کمک میکند. اگر بچهها به آجیلهای زمستانی علاقه دارند، آنها را با مقداری آجیل با میزان زیادی بادام اغوا کنید. البته باید مراقب آکنه و دانههای جوش هم باشید.
حبوبات
لوبیا، نخود، عدس و سایر حبوبات حاوی مقدار مطلوبی از کلسیم هستند. حبوبات
در حالت معمولی حدود ۱۳۰ میلیگرم کلسیم دارند که تقریباً برابر نصف لیوان
شیر است.
همچنین مصرف یک پیاله از یک کنسرو لوبیا، حدود ۱۹۰ میلیگرم کلسیم به بدن
میرساند. مصرف غذاهایی مانند لوبیاگرم، عدسی و خوردنیهای حاوی حبوبات،
میتواند به تامین کلسیم بدن بچهها کمک کند.
ترکیب کلم بروکلی و ماست
کلم بروکلی از منابع کلسیم به شمار میرود. دو پیاله کلم بروکلی پخته شده یا پنج ساقه خام از آن، به اندازه یک لیوان شیر در تامین کلسیم بدن کارساز است. اما ترغیب کودکان به مصرف آن کار سادهای نیست. اما چنانچه از ماست برای ترغیب کودک استفاده کنید، موضوع فرق میکند. یک پیاله ماست یا ماست و خیار و ادویه (مانند پودر سبزیجات و …) بسیار لذیذ است. و کلم بروکلی هم به همراه چنین معجونی برای بچهها خوشمزه و جذاب خواهد بود.
نخودسبز
هر پیاله نخودسبز حاوی ۴۵ میلیگرم کلسیم است. اما این ماده غذایی علاوه بر تامین کلسیم بدن به تامین ویتامین کا نیز کمک میکند. برخی مطالعات نشان دادهاند مکملهای ویتامین کا، منجر به تراکم استخوانها و افزایش استحکام آنها میشود. به علاوه نخودسبز، منبعی عالی از پروتئین و ویتامینهای آ و ث نیز به شمار میرود.
•••
علاوه بر موارد ذکر شده، خوردنیهای دیگری نیز حاوی کلسیم هستند. توفو، استخوان ماهیهای آزاد، سیب زمینی شیرین و موادغذایی غنی شده، از دیگر خوردنیهای مورد علاقه کودکان هستند که میتوانند جایگزینهایی کارساز برای تامین کلسیم کودکان باشند.
سایت سالم زی