e-Health چیست؟

 چهارمین کنفرانس بین المللى سلامت الکترونیک تحت عنوان ( به سوى پرونده الکترونیک سلامت) از ۱۹-۱۷ شهریور ماه در تهران برگزار شد و با اینکه هدف اصلى آن برنامه ریزى براى پرونده الکترونیک سلامت در کشور بود، ولى باعث شد موضوع e-Health و کاربردهاى آن براى اولین بار به صورت جدى در کشور مطرح شود.

این روزها بیشتر افراد جامعه به خصوص جوانان از واژه هایى که با (e) شروع مى شوند مانند
e-Trade، e-Commerce، e-University و... در گفتار و نوشته هاى خود بسیار بهره مى برند. در این استفاده باید به این نکته توجه کرد که (e) به عنوان مخفف کلمه electronic _ در هر یک از زمینه هاى فوق، معنى و مفهوم متفاوتى دارد. به عنوان مثال دانشگاه الکترونیکى از رویکردهاى ویژه اى از تکنولوژى الکترونیک و ارتباطات بهره مى برد که هدف آموزش و یادگیرى را بهتر تامین مى کند در حالى که در تجارت الکترونیک توجه بیشتر به سرعت و امنیت این تکنولوژى است. واژه Health e-نیز در دهه ۹۰ میلادى یک کلمه عمومى بود که به کلیه مسائل مشترک بین کامپیوتر و پزشکى اطلاق مى شد. این کلمه در ابتدا بیشتر توسط بخش صنعت و تجارت مورد استفاده قرار مى گرفت و کاربرد علمى آن کم بود. در آن زمان، تمام خدماتى که اینترنت براى سلامت جامعه مى توانست ارائه دهد، در این حوزه قرار مى گرفت. مثلاً شرکت Intel ازe-Health به عنوان ( تلاشى مشترک از سوى مسئولین بهداشت عمومى و صنایع فناورى هاى نوین (hi-tech) با هدف به نمایش درآوردن فواید موجود در همکارى بین این دو بخش) یاد مى کند. این تلاش منجر به تحقق سه هدف ذیل گردید:

۱- افزایش توانایى مصرف کنندگان خدمات بهداشتى درمانى براى کسب اطلاعات از خدمت دهندگان ( پزشکان، متخصصین، بیمارستان ها و...)

۲- ایجاد امکان تبادل اطلاعات بین مراکز ارائه دهنده خدمات بهداشتى درمانى

۳- ایجاد امکان تبادل اطلاعات بین مصرف کنندگان خدمات بهداشتى درمانى با هدف انتقال تجربیات و فرهنگ سازى عمومى

به هر حال این استفاده از کلمه Health e- در حوزه اقتصادى و صنعتى است. اما در محیط هاى علمى e-Health کلمه به چه مفهومى مورد استفاده قرار مى گیرد. در ابتدا، گروهى از متخصصین با ورود این واژه به لغات علمى و دانشگاهى مخالف بودند، ولى بر اثر توسعه دامنه کاربرد، مجوز این ورود صادر شد.

امروزه در medline ( بانک اطلاعاتى پزشکى) بیش از صدها مقاله علمى با واژگان فوق را مى توان یافت. حال لازم بود که تعریف واضح و پویایى براى این کلمه ارائه شود. در کتاب ها و مراجع مختلف تعاریف گویا و متفاوتى تاکنون بیان شده است. یکى از بهترین این تعاریف به این شرح است:

Health e-یک حوزه برآمده از اشتراک بخش هاى اطلاعات پزشکى، بهداشت عمومى و تجارت است که اشاره مستقیم آن به خدمات بهداشتى یا اطلاعات پزشکى به وسیله اینترنت و تکنولوژى هاى وابسته به آن ارائه شده و یا تسهیل مى گردند. در یک نگاه وسیع تر، این حوزه نه تنها یک توسعه فنى در این زمینه ها را مورد نظر قرار مى دهد، بلکه در پى ایجاد یک نگرش، یک شیوه جدید تفکر و بالاخره یک تعهد جهانى براى ارتقاى خدمات بهداشتى و درمانى در سطح منطقه اى و جهانى با استفاده از فناورى هاى نوین اطلاعاتى و ارتباطاتى است.


هدف از این تعریف، ایجاد یک محیط پویا براى استفاده هرچه بیشتر از رایانه و اینترنت در حوزه سلامت جامعه است. امروزه فواید بى شمارى از این محیط پدیدار شده است. این استفاده به نحوى است که توسعه و گسترش خدمات بهداشتى درمانى بدون استفاده از کامپیوتر و تکنولوژى غیرممکن شده است به همین علت براى تبیین هرچه بیشتر، این کاربرد در ۵ حوزه به شرح ذیل مورد بررسى قرار مى گیرد.

۱- کارآیى - خصوصیاتى مانند حافظه، سرعت در پردازش و تحلیل و توانایى انجام حجم زیادى از عملیات باعث شده است که مدیریت خدمات بهداشتى درمانى با استفاده از رایانه، قدم هاى بزرگى در راه توسعه و پیشرفت بردارد. براى تصمیم سازى و تصمیم گیرى در عرصه ارائه خدمات سلامتى اصل اول جمع آورى اطلاعات مناسب است. گزارش یک مورد بیمارى جدید که درگذشته زمان زیادى را به خود اختصاص مى داد، امروزه به عنوان یک اقدام فورى و آنى به شمار مى رود. بنابراین انتخاب بهترین روش مداخله براى مبارزه با آن اعم از واکسیناسیون، درمان یا توانبخشى در کوتاه ترین زمان، امکان پذیر شده است بنابراین بیمارى هاى جدید، قبل از اینکه بتوانند صدمات جانى و مالى زیادى بر جوامع بگذارند، قابل مهار و کنترل خواهند بود. یکى از دلایل افزایش کارآیى، کاهش هزینه ها در فضاى دیجیتال است. براى تشخیص یک بیمارى در یک فرد، مداخلات تشخیصى و درمانى متعددى پیشنهاد مى شود که گاهى از اوقات تکرارى نیز است.


به هر حال از طریق برقرارى ارتباطات الکترونیک مناسب، مى توان در ابتداى مواجهه با بیمار، با ارائه علایم و نشانه هاى بیمارى به گروهى از متخصصین ، یک بار تصمیم مناسب و لازم را براى وى اتخاذ کرد و بعد از انجام آزمایشات نیز با ثبت نتایج آنها در یک شبکه ارتباطى رایانه اى، ضمن پیشگیرى از تکرار آزمایشات و هزینه هاى بى مورد، بیمار از حمل کوله بارى از عکس و نتایج آزمایش از یک کلینیک به کلینیک دیگر آسوده مى شود. در این محیط، اتخاذ تصمیم در زمینه پیشنهاد آزمایش نیز دقیق تر صورت مى گیرد.

۲- افزایش کیفیت خدمات سلامتى- خصوصیت ثبت و نگهدارى در حافظه رایانه باعث مى شود که مقایسه بین ارائه کنندگان خدمات بهداشتى درمانى به سهولت امکان پذیر باشد. زمانى که این مقایسه صورت پذیرفت، جریان مشتریان خدمات به سمتى هدایت مى شود که خدمات با کیفیت بالاترى همراه باشد. نوبت دهى براى مراجعه به مراکز پرازدحام، اعلام نتایج آزمایشگاهى از طریق اینترنت و امکان بحث و بررسى برروى راه هاى درمانى از طریق به اشتراک گذاردن نتایج آزمون هاى تشخیصى مثال هاى واقعى از تاثیر استفاده از رایانه در کیفیت ارائه خدمات سلامتى است. در این سیستم، چون سابقه سلامتى بیمار به راحتى دردسترس است، اقدامات تشخیصى و درمانى به صورت متناسب با وضعیت فرد پیشنهاد مى شود. امروزه اکثر تجهیزات تشخیصى مجهز به پیشرفته ترین رایانه ها جهت ثبت نتایج، ارائه گزارش و از همه مهتر تحلیل و تجزیه اطلاعات حاصل از آزمایشات هستند. کنترل صحت و دقت آزمایشات انجام شده نیز از فواید سودمند استفاده از رایانه ها است.

۳- مبتنى بر مدارک کردن- مداخلات در محیطe-Health

مى بایست مبتنى بر مستندات صورت پذیرد به این معنى که اگر براى بیمار روش تشخیصى خاصى پیشنهاد مى گردد، این روش باید با یافته هاى علمى روز مطابقت داشته باشد. همچنین پیش بینى یک روش درمانى نیز براساس آخرین اطلاعات و دانش روز پزشکى میسر خواهد شد. البته در این زمینه نیاز به کار زیادى وجود دارد تا زمینه فرهنگى آن نیز مهیا شود. با استفاده از این امکانات، بسیارى از اختلاف نظرهاى پیش آمده بین پزشک و بیمار، قابل حل خواهد بود و مردم را از مراجعه و پیگیرى از طریق مراجع قضایى بى نیاز مى نماید.

۴- توانمندسازى _ به وسیله دردسترس قراردادن اطلاعات و دانش پایه و مورد نیاز پزشکى و بهداشتى از طریق شبکه هاى اطلاعاتى براى عموم مردم و بیماران، راه هاى جدیدى به سمت درمان بیمار - محور در جامعه ایجاد مى شود. مردم جامعه اى که اطلاعات صحیح و کافى را نسبت به مراقبت از سلامت خود دارند، کمتر دچار بیمارى مى شوند. در صورت ابتلا به بیمارى نیز آنها به خوبى مى دانند که در چه زمان به چه نوع متخصص باید رجوع کرد. بدین ترتیب از مراجعات مکرر آنها به مراکز غیرمرتبط به نوع بیمارى آنها پیشگیرى مى شود. همچنین این افراد براى کنار آمدن با عوارض بیمارى خود، آزمون هاى مورد نیاز و به روز را از شبکه هاى اطلاع رسانى دریافت کرده اند. امروزه تشکیل شبکه هاى بیماران دیابتى، سرطانى و... از بهترین روش ها براى به اشتراک گذاشتن اطلاعات و تجربیات توسط مبتلایان است. این نوع ارتباط باعث مى شود مبتلایان بیمارى هاى لاعلاج نیز خود را تنها احساس نکرده وبا کمک گروه هاى همسان خود با مشکلات مبارزه نمایند.

به جز گروه درمان شوندگان، گروه درمان گران نیز از طریق این ارتباط توانمندتر و قوى تر مى شوند. برگزارى دوره هاى بازآموزى براى پزشکان مناطق محروم از طریق شبکه اطلاع رسانى، ارائه آخرین اطلاعات در زمینه اپیدمیولوژى بیمارى ها، موارد کاربردى از این خصوصیت در کشورها هستند. در جریان بسیج همگانى واکسیناسیون سرخک و سرخجه که سال گذشته در کشور انجام شد و ۳۳ میلیون نفر واکسینه شدند، استفاده از یک سایت اطلاع رسانى پزشکى، تاثیر فراوانى در جلب مشارکت جوانان برجاى گذاشت. همچنین ارائه اطلاعات صحیح و بهنگام توانست از انتشار شایعات بى مورد در این زمینه جلوگیرى کند. طبیعى است که در بحث توانمند سازى، توجه به سطح اطلاعات مخاطب و کاربرد زبان مناسب، از اصول اولیه به شمار مى رود.

۵- افزایش دسترسى به خدمات و تامین عدالت در استفاده از خدمات e-Health باعث مى شود که افراد خدمات و سرویس هاى سلامتى را از تامین کنندگان آن در هر نقطه از دنیا بتوانند دریافت نمایند. این خدمات مى تواند از مشاوره هاى ساده و ابتدایى تا مداخلات پیچیده ترى مانند روش هاى درمانى خاص و ترکیبات دارویى متفاوت را شامل شود. به این ترتیب فردى که تنها محل مراجعه اش، نزدیک ترین مرکز درمانى به محل زندگى اش بوده است، امروزه قادر به استفاده از خدمات سلامتى در یک گستره جغرافیایى وسیع است. افرادى که در دورافتاده ترین نقاط کشور، دسترسى مناسب به خدمات را یک آرزوى بزرگ براى خود مى دانند، این تکنیک را به عنوان نقطه امیدى براى امکان دسترسى به خدمات برمى شمارند. این دسترسى وسیع، تامین عدالت در حوزه بهداشت و درمان را نوید مى دهد. البته نگرانى خاصى که در این زمینه وجود دارد، این است که فاصله بین افرادى که پول، مهارت و دسترسى به کامپیوتر دارند با افرادى که داراى این امکانات نیستند، بیشتر و عمیق تر شود. براى برطرف نمودن این نگرانى نیز، بهترین راهکار گسترش زیرساخت هاى شبکه هاى اطلاع رسانى و گسترش فرهنگ و امکان استفاده از کامپیوتر در کشورها است.

یک نمونه بسیار جالب از فواید کاربرد e-Healthدر خصوص بیمارى سارز بود این بیمارى درس زیادى در این زمینه به ما داد.

این بیمارى باعث کاربرد جالب توجهى از e-Health در حوزه کنترل بیمارى ها شد. نخستین استفاده، گزارش موارد هر بیمارى با قابلیت انتشار بین المللى، به صورت فورى و بدون پرده پوشى بود. در قطعنامه اى که مختص بیمارى سارز است، تمام کشورها موظف شده اند که موارد بیمارى را به صورت فورى و شفاف گزارش کنند و اطلاعات مورد نیاز سازمان جهانى بهداشت را که مى تواند به پیشگیرى از انتشار بین المللى بیمارى کمک کند فراهم نمایند.

به صراحت تائید شده است که تقویت فراگیر نظام هاى هشدار و واکنش نسبت به همه گیرى هاى ناگهانى، تنها راه منطقى جهت دفاع از امنیت سلامت عمومى نه تنها علیه سارز بلکه علیه تمام تهدیدهاى آتى ناشى از بیمارى ها است.استفاده دوم این بود که هشدارهاى جهانى به موقع به ویژه زمانى که توسط ارتباطات الکترونیکى تقویت مى گردد، به خوبى مى تواند با افزایش آگاهى و آمادگى جامعه بشرى در حد مناسب، از تبدیل موارد وارده یک عفونت نوظهور و واگیر به یک همه گیرى ناگهانى کاملاً جدى پیشگیرى به عمل آورد. استفاده سوم با همکارى بین المللى از طریق شبکه هاى الکترونیک فراهم شد. در این بیمارى، بهترین دانشمندان، پزشکان و متخصصان بخش سلامت عمومى توانستند با کمک شبکه گسترده الکترونیک با یکدیگر همکارى نموده و به سرعت پایه عملى اقدامات کنترلى را فراهم سازند. امروزه سعى برآن است که از تمام خصوصیات e-Health براى پیشگیرى و مبارزه با انواع بیمارى ها استفاده شود و در راس این بیمارى ها ایدز قرار دارد که با ۳ میلیون مورد مرگ در سال نیاز به استفاده از تمام ظرفیت هاىe-Health را دارا است.

به هر حال امید است در کشور ما نیز با گسترش زیرساخت هاى لازم فواید فراوان استفاده از این تکنیک جدید به زودى میسر گردد.

منبع :انجمن درمانگران ایران