نگاهی اجمالی به سیستمهای درمانی طب جایگزین

مقدمه:                                                                     

   تمامی سیستمهای پزشکی اعم از روشهای تئوریک و روشهای عملی به موازات طب رایج و متداول، تکامل یافته‌اند. بسیاری از آنها روشهای طب سنتی هستند که توسط فرهنگهای مجزا در سرتاسر دنیا مورد آزمایش و بهره‌برداری قرار گرفته‌اند.

شایعترین روشهای طب که در شرق مورد استفاده قرار می‌گیرند عبارتند از:

1-       TCM یا طب سنتی چین

2-       طب آیورودا (طب سنتی هند)

و روشهای متداول در غرب همیوپاتی و ناترو پاتی هستند.

سایر سیستمها توسط سرخپوستان آمریکا، آفریقا، شرق میانه، تبت و فرهنگهای مستقر در آمریکای مرکزی و جنوبی، توسعه یافته است.

طب سنتی چین: (TCM)

          TCM یک سیستم کامل درمانی است که به حدود سالهای 200 قبل از میلاد برمی‌گردد. کشورهای کره، ژاپن و ویتنام هر کدام انواع مختص به خود را دارند ولی تمامی این صورتهای مختلف براساس TCM پایه‌ریزی گردیده است. از دید TCM بدن یک تعادل ظریف بین دو نیروی متضاد، اما جدانشدنی می‌باشد.

نیروی Yin و Yang:

Yin نشان دهنده سرما، آرامش و اصل غیرفعال یا منفعل در بدن است.

Yang نشانة گرما و کنش تحریک شده یا فعال در بدن است.

اصلی‌ترین اعتقاد در TCM این است که سلامتی بدن توسط تعادل بین این دو وضعیت تأمین می‌شود و بیماری بعلت عدم تعادل بین Yin و Yang ایجاد می‌گردد.

این عدم تعادل منجر به توقف جریان انرژی حیاتی (Qi) و توقف جریان خون در مسیرهائی به نام مریدین (نصف‌النهار) می‌شود.

          درمانگران TCM از گیاهان دارویی، طب سوزنی و ماساژ جهت کمک به بهبود جریان Qi  و جریان خون استفاده می‌کنند و بدین طریق  باعث هماهنگی و بهبود در وضعیت بیمار می شوند .

          درمان در TCM بطور مشخص متناسب با الگوهای ظریف و پیچیدة عدم هماهنگی Yin و Yang در هر بیمار و نیز براساس تشخیصهای تفکیک شده و مختص هر بیمار، انجام می‌شود.

          ابزار تشخیص در TCM با ابزار تشخیص در طب رایج متفاوت است. سه شیوه درمانی در TCM وجود دارد.

1-       طب سوزنی و Moxibustion (کاربرد گرمای حاصل از سوزاندن گیاه Moxa در نقاط خاص طب سوزنی).

2-       Chinese Materia Medica (مرجع و کتاب تولیدات طبیعی مورد استفاده در TCM).

3-       ماساژ و دستکاری اندامها.

گرچه TCM معتقد است که داروهای گیاهی و طب سوزنی هر کدام به تنهائی می‌توانند در درمان بیماری استفاده شوند اما اغلب، آنها با هم و گاهی نیز در ترکیب با دیگر روشها (ماساژ، Moxibustion، تغییر رژیم غذایی و ورزش)‌ استفاده می‌شوند.

شواهد علمی در مورد روشهای فوق در زیر مورد بحث قرار گرفته است.

طب سوزنی (Acupuncture):

          گزارش کنفرانس Consensus Development (توسعه عقاید همگانی) که در انستیتو ملی سلامت آمریکا (NIH) نگه‌داری می‌گردد ، حاکی از این است که طب سوزنی بصورت گسترده‌ای در جهان توسط متخصصین این رشته و پزشکان و دندانپزشکان، جهت از بین بردن درد و درمان سایر بیماریها، مورد استفاده قرار می‌گیرد. طب سوزنی جهت کنترل تهوع، استفراغ و کنترل درد دندان نیز موثر است و حدس زده می‌شود در کنترل سایر دردها نیز موثر باشد. از طرفی در درمان فلج‌ها، اختلالات حسی و حرکتی، افسردگی، بی‌خوابی و اختلالات تنفسی از جمله آسم نیز موثر بوده است.

          مطالعات تحت بالینی نیز ثابت کرده است که طب سوزنی در موارد فوق بسیار اثربخش است اما این مطالعات قادر نیستند مکانیسم اثر طب سوزنی را براساس شیوه طب رایج توضیح دهند.

          حدس زده می‌شود که طب سوزنی اثر خود را توسط هدایت سیگنال الکترو مغناطیسی در مقیاسی بالاتر از حد طبیعی، اعمال می‌کند و از این طریق ، موجب ایجاد واکنش شیمیائی نظیر آزاد شدن اندورفین‌ها و فعال‌شدن سلولهای سیستم ایمنی گردیده و کاهش درد را موجب می‌شود.

          علاوه بر این ، مطالعات نشان می‌دهد  که طب سوزنی از طریق تغییر در آزاد شدن نوروترانسمیترها و هورمونهای عصبی ،  وضعیت شیمیایی مغز را تغییر می‌دهد و همچنین بر روی بخشی از سیستم اعصاب مرکزی مرتبط با حس و اعمال غیر ارادی مثل واکنش ایمنی و فشارخون و تنظیم جریان خون و دمای بدن نیز تأثیر تنظیمی دارد.

Chinese Materia Medica:

          CMM یک کتاب مرجع و استاندارد در مورد داروهای گیاهی مورد استفاده در طب چینی است. گیاهان اغلب حاوی مقادیری از مواد فعال زیستی هستند. بسیاری از عوامل از جمله:

موقعیت جغرافیائی، فصل برداشت، مراحل بعد از برداشت و مرحله ذخیره و انبارسازی، می تواند در تغلیظ مواد بیواکتیو تأثیر زیادی بگذارد. در بسیاری از موارد واضح نیست که کدامیک از این عوامل پایه و اساس خواص طبی گیاه را تعیین می‌کند.

          در TCM اغلب از ترکیب چند گیاه استفاده می‌شود که این ترکیب را "فرمولا" می‌نامند. این امر مسئله استانداردکردن تولیدات گیاهی را کمی مشکل‌ کرده است.

          ترکیبات گیاهی در "فرمولا" و مقدار دقیق هر گیاه در یک فرمول کلاسیک ترکیبی براساس مشخصات هر بیمار و بیماری تعیین می‌گردد. در دهه‌های گذشته تلاشهای زیادی برای مطالعه اثرات گیاهان در درمانهای تکی و یا ترکیبی انجام شده است . در اینجا به 2 نمونه از این مطالعات اشاره شده است:

1-    Artemisia annua  : پزشکان قدیمی چینی براین اعتقاد بودند که این گیاه تب را کاهش می‌دهد. در دهه 1970 دانشمندان آرتمیسینین را از گیاه A. annua بدست آوردند. آرتمیسینین ماده اولیه تولیدات نیمه مصنوعی این ماده است و جهت درمان مالاریا و تب بطور گسترده‌ای مورد استفاده قرار می‌گیرد.

2-    (Chines Thunder God Vine) Tripterygium Wilfordii Hook F این گیاه در TCM جهت درمان بیماریهای اتوایمیون و التهابی استفاده می‌شود . اولین آزمایش به روش تصادفی با استفاده از این گیاه و پلاسبو، یک پاسخ وابسته به دوز را در بیماران مبتلا به آرتریت روماتوئید نشان داد و نیز یک سری آزمایشات گسترده جهت بررسی عوارض کلیوی، قلبی خونی و تولیدات سمی این گیاه، انجام شد.

طب آیورودیک:

          آیورودا به معنی «علم زندگی» یک روش طب طبیعی است که در هند توسعه یافته است. متون آیورودیک ادعا دارند خردمندانی که مدیتیشن و یوگا را در هند پایه‌ریزی کردند، بنیانگذار این طب هستند.

           آیورودا یک شیوه جامع طب است که برای بدن و فکر و روح ارزش یکسانی قائل است و تلاش می‌کند تا هماهنگی ذاتی و سرشتی هر فرد را باز گرداند .بعضی از درمانهای اولیه آیورودیک شامل رژیم غذائی، ورزش، مدیتیشن، گیاهان طبی، ماساژ، در معرض آفتاب قرار گرفتن و تنفس کنترل شده است. در هند درمانهای آیورودیک برای درمان بیماریهای مختلف مانند دیابت بیماریهای قلبی- عروقی و بیماریهای عصبی مورد استفاده قرار می‌گیرد. بررسی دقیق متون پزشکی هند نشان می‌دهد که کیفیت آزمایشات منتشر شده در مقایسه با استانداردهای متدولوژیک و معیارهای آزمایشات تصادفی و از نظر اندازه نمونه و بکارگیری آزمونهای شاهد- کنترل، پائین بوده است.

طب طبیعی:

          طب طبیعی (ناتروپاتی) یک شیوه درمانی است که منشاء آن از اروپا بوده است و به بیماری بعنوان تغییرات در فعل و انفعالات بدن نگاه می‌کند و بر بازگشت سلامتی به، اندازة درمان بیماری، تأکید دارد. لغت Naturopathy به معنای بیماری طبیعت و نهاد  انسان می‌باشد. امروزه این طب در اروپا، استرالیا، نیوزیلند ، کانادا و امریکا مورد استفاده قرار می‌گیرد.

6 اصل ، اساس فعالیتهای این نوع طب را در آمریکا تشکیل می‌دهد:

1-         تاکید بر قدرت بازسازی و ترمیم طبیعی بدن.

2-        شناسائی و درمان علت بیماری.

3-        مفهوم "اول آسیب نزن" (first do no harm) 

4-        پزشک بعنوان یک معلم.

5-        درمان کامل یک شخص.

6-        پیشگیری.

          هسته اصلی این اصول شامل تعادل رژیم غذائی، مصرف مکمل‌های غذائی، طب گیاهی، طب چینی و طب سوزنی، هیدروتراپی (آب درمانی)، ماساژ و توصیه‌هائی جهت شیوه زندگی صحیح است. برنامه درمان ، تلفیقی از چند مورد فوق براساس تشخیص درمانگر است.

          تا زمان نوشتن این مقاله هیچ مطالعه‌ای بر روی ناتروپاتی بعنوان یک شیوه جامع طبی منتشر نشده است. اما مطالعات معدود گیاه شناختی در زمینه استفاده از این نوع درمان انتشار یافته. برای مثال: در مطالعه ای بر روی 524 کودک، گیاه "اکیناسه‌آ" اثرات درمانی موثری بر درمان سرماخوردگی نداشته است. در مقابل ، در یک آزمایش دوسوکور یک محلول گیاهی "اکیناسه‌آ پوروپولیس" و ویتامین C برای درد گوش در 171 کودک استفاده شد و مشخص گردید که عصاره اکیناسه‌آ برای رفع درد گوش در اوتیت مدیا (التهاب گوش میانی) بسیار مفید بوده است.

          یک عصاره ناتروپاتیک مثل محلول Otikon Otic ( شامل Allium Sativum- Verbascum Thapsus- Calendula Flores- Hypericum Perfonatum )در روغن زیتون که بعنوان یک قطره گوش ضددرد شناخته شده است ، در درمان درد ناشی از اوتیت گوش میانی مصرف بسیاری دارد.

          مطالعه دیگری به مقایسه اثربخشی بالینی و مناسب بودن ارزش مادی قرص‌های ناتروپاتیک ذغال‌اخته و عصاره آن با دارونما بعنوان داروی پیشگیری کننده از عفونتهای دستگاه ادراری توجه دارد. در مقایسه با دارونما  ، هم قرص و هم عصاره ذغال‌اخته موجب کاهش قابل ملاحظه‌ای در میزان ابتلا به عفونت دستگاه ادراری (UTI) می‌شود و قرصهای ناتروپاتیک ذغال‌اخته یکی از به صرفه‌ترین درمانهای پیشگیرانه برای UTI  است.

هومیوپاتی:

          یک سیستم جامع تئوریک و عملی پزشکی است. یک پزشک آلمانی S.C.Hahnemann عنوان کرد که "یک بیماری را می‌توان براساس شباهت علائم آن با علائم ایجاد شده توسط یک دارو درمان کرد". وی این پدیده را «اصل مشابهت» نامید و دوزهای تکراری از درمانهای شایع به داوطلبان سالم داد و علائمی را که در اثر مصرف داروها ایجاد شده بود ثبت کرد.

          این روش به نام یک «سنجش» یا در همیوپاتی مدرن «یک آزمایش پاتوژنیک انسانی» نامیده می‌شود. دکتر هانمان بااستفاده از نتایج این تجارب ، درمان بیماریها را براساس همانند کردن علائم بیماری با علائم تولید شده توسط داروها، انجام داد.

          دکتر هانمان معتقد بود جهت درمان کامل بیمار ، توجه به وضعیت روحی و مغزی بیمار و همچنین توجه به خصوصیات فردی هر شخص بسیار حائز اهمیت است.

-     مطالعات در مورد هومیوپاتی ، در 3 زمینه انجام شده است:

1- مقایسه درمانهای هومیوپاتی با دارونما.

2- مطالعه اثرات اختصاصی هومیوپاتی در وضعیتهای خاص بالینی.

3- مطالعه اثرات بیولوژیک و توانائی‌های داروها بخصوص در رقت‌های فوق‌العاده بالا.

-  پنج مورد بررسی سیستماتیک و آنالیز آزمایشات بالینی، تأثیر درمانهای هومیوپاتیک را در مقایسه با دارونما بررسی کردند. این مطالعات نشان داد که کیفیت آزمایشات بالینی در همیوپاتی پایین است. نتایج آزمایشات بالینی ضد و نقیض هستند و مرور و بررسی این نتایج همیوپاتی را بعنوان یک درمان قطعی و ثابت شده جهت بیماریهای مختلف نشان نمی دهند.

خلاصه:

          در حالیکه تمام سیستمهای طبی در رویکردشان به پیشگیری و درمان بیماری، تفاوت دارند، اما فاکتورهای مشترکی نیز وجود دارد. تمامی این روشها بر این باور ند که بدن هر فرد قدرت ترمیم  و التیام خود را دارد. ترمیم شدن بدن اغلب نیازمند دخالت تمام جنبه‌های فردی از جمله فکر، بدن و روح می‌باشد. درمان اغلب منحصر به فرد و مخصوص هر بیمار است و براساس تظاهرات بالینی صورت می‌گیرد. تا به امروز تحقیقات NCCAM بر روی درمانهای انحصاری متمرکز شده است و نه بر روی شیوه‌های طبی که بطور رایج مورد استفاده قرار می‌گیرند.

منبع : سایت ملی طب مکمل ایران