وضعیت مستقیم بدن انسان موجب مشکلات عضلانی و اختلالات دیگر ناحیه کمر و پا میگردد. در این قسمت نقش عضلات در جلوگیری و یا بهبود اختلالات کمروپا مورد بررسی قرار میگیرد. در اینجا فقط به عضلاتی که مستقیماً در اختلالات کمر و پا نقش دارند خواهیم پرداخت. این عضلات همانگونه که در ایجاد بیماری دخالت دارند، در بهبود آن نیز موثرترند. بنابراین برای آگاهی از نحوه کاربرد آنها در بهبود بیماری ابتدا لازم است نحوه عمل آنها را دانست.
در طول بخش باید مبتلایان به کمر درد و پا درد این دستور را به خاطر داشته باشند که «باید همیشه به گونهای بنشینند، بایستند، راه بروند وبخوابند که گودی کمربا حد ممکن کاهش یابد» عضلاتی که باید مورد بررسی قرار گیرند، عبارتند از: عضلات پشت، عضلات شکم و عضلات سرینی.
در این میان عضلات پشت قسمت خلفی لگن را بلند کرده و در نتیجه گودی کمر را افزایش میدهند،عضلات شکم قسمت جلوی لگن را بلند کرده و بنابراین گودی کمر را کاهش میدهند. این 2 گروه عضله را «عضلات مخالف» هم می نامند ، بهطور کلی تقویت عضلات مخالف باید به طور متوازن انجام بگیرد.
برای درک مطلب، میتوان عضلات ساعد را در نظر گرفت. عضلات جلوی ساعد، مچ دست را به طرف جلو خم کرده و عضلات پشت ساعد مچ دست را به سمت عقب خم میکنند. در صورت ضعف عضلات پشت ساعد، مچ دست در حالت خمیده به جلو باقی خواهد ماند، زیرا عضلات سالم مقبض شده و عضلات مخالف به دلیل کاهش قدرت نمیتوانند با این انقباض مقابله کنند.
بین عضلات کمر و پشت چنین حالتی وجود دارد اما خواهیم دیگر که قدرت آنها یکسان نیست. اینک بحث خود را با بررسی راه رفتن آغاز میکنیم. هنگام راه رفتن روی سطح صاف، عضلات شکم کاملاً شل هستند، به عبارتی عضلات پشت قویاً کار میکنند. در حقیقت اگر عضلات پشت حتی برای لحظهای شل باشند، نیمه فوقانی بدن به طرف جلو خواهد افتاد.
در این حالت نیرویی که با عضلات پشت مقابله میکند نیروی ثقل میباشد البته عضلات شکم نیز در حفظ تعادل نقش دارند اما در افرادی که در مسابقات پیاده روی شرکت میکنند ، نقش قابل توجه نیست. در زندگی روزمره ، کمتر موقعیتی را مانند بالا رفتن از پلهها یا سطوح شیبدار میتوان یافت که در آن عضلات شکم منقبض گردند (بجز هنگام نشستن از حالت خوابیده)
هنگام بلند شدن از صندلی احتمالاً در خواهید یافت برای این عمل، با کمک دستها و پاها، بدن را به طرف بالا کشیده و یا به طرف جلو خم میشوید (با قوس دادن کمر و انقباض شدید عضلات پشت)
بنابراین در فعالیتهای روزمره عضلات شکم عموماً در حالتی استراحت بوده و عضلات پشت کار میکنند و این آغاز ماجرا است. اگر برای فردی راه رفتن کار سختی باشد در آن صورت بلند کردن اشیا غیرممکن خواهد بود. هنگام بلند کردن اشیا، دستها باز بوده و جسم را نگه میدارند، پاها نیز صاف است.
سرانجام جسم با کمک انقباض عضلات پشت برداشته میشود. برای درک بهتر مطلب باید بخاطر داشت که عضلات پشت به زوائه استخوانی متصل بوده و حداکثر فاصله آن تا قسمت پشتی جسم ، مهرهها در حدود 37 تا 50 سانتیمتر میباشد. نقطه اتکا حرکتی برای بلند کردن اشیاء (جسم) مهرهها میباشند. این حالت مانند یک الاکلنگ است که طول یک طرف آن 75 سانتیمتر و طول سمت مقابل آن 5/4 الی 6 متر باشد.
در این صورت برای بلند کردن بازوی طویل الاکلنگ باید فشار زیادی بر انتهای بازوی کوتاه آن وارد کرد و بالعکس. حتی در صورتی که 20 تا 25 کیلوگرم وزنه به انتهای بازوی کوتاه افزوده شده باشد، میزان اعمال فشار بر انتهای بازوی بلند بسیار کمتر خواهد بود. در ناحیه کمر نیز چون فاصله نقطه اثر عضلات پشت از نقطه اتکای کمتر از فاصله جسم تا نقطه اتکا میباشد ، بنابراین عضلات پشت باید با قدرت بیشتری منقبض شوند.
با مرور زمان عضلات پشت به علت استفاده بیش از حد از آنها در فعالیتهای روزمره تقویت شده و همزمان با افزایش قدرت، طول آنها نیز کوتاهتر میشود و بدین جهت فشار آن بر لبههای پشتی فقرات پایینی و دیسک بین آنها افزایش مییابد. عضلات شکم قادر به مقابله با این افزایش فشار نیستند ، زیرا به علت عدم استفاده از آنها ضعیف و شل شدهاند در نتیجه عضلات شکم فقط کشیده شده و تطابق مییابد. نتایج این عدم تعادل قدرت عضلانی در مثال زیر نشان داده شده است.
فردی را در نظر بگیرد که بخواهد یک وزنه 25 کیلوگرمی را از زمین بلند کند. وی ابتدا دستها و پاهایش را صاف مینماید و با این عمل نه تنها همه وزن را به طرف جلو بلند میکند بلکه مستقیماً عضلات پشت را نیز فعال ساخته و سرانجام وزنه را بلند میکنید.
عضلات پشت در این رابطه شدیداً منقبض میگردند و نیروی حاصل از این انقباض بر لبههای پشتی فقرات پایین کمر وارد میشود. در اکثر افراد بالاتر از 20 سال فشار طبیعی ناشی از ایستادن به طور مستقیم و صاف موجب میشود که که دو دیسک بین مهره انتهایی ناحیه کمر به صورت منفرد و یا با هم پاره شوند.
همانگونه که گفته شد یکی از نتایج پارگی دیسک کاهش اندازه سوراخهای بین مهرهای که اعصاب از آنها میگذرند، میباشد. این کاهش موجب فشار بر روی اعصاب و در نتیجه ایجاد درد میگردد. در بیماری که به طور مکرر وزنه قابل توجهی را بلند کرده و از کمردرد شکایت دارد 2 حالت مشاهده میشود :
اولاً ممکن است که فردی کاری را بهطور مکرر انجام داده و فشار شدیدی بر کمر او وارد شود اما دردی نداشته باشد. در عین حال ممکن است در یکی از این دفعات به طور ناگهانی صدمه شدیدی به کمر او وارد شود که اغلب به صورت گرفتگی یا اسپاس حاد عضلات کمر بروز میکند. نتیجه تکرار عمل بلند کردن اشیاء و فعالیتهای دیگر با افزایش فشار در ناحیه کمر است. این حالت ممکن است موجب درد نشود اما میتواند باعث سائیدگی مفاصل گردد که متعاقب آن زوائد مفصلی سخت شده و توانایی عمل طبیعی خود را از دست می دهند.
پس یک فشار ناگهانی میتواند موجب دررفتگی بیشتر آنها شده و منجر به بیحرکتی فرد و اسپاس عضلانی شود ، در چنین موقعیتی فرد باید بلافاصله تحت مراقبتهای پزشکی قرار بگیرد. اینک پس از روشن شدن علل ضایعه به بررسی درمان آن پرداخته و روشی جهت بلند کردن اشیاء ارائه میشود که احتمال صدمه به کمر را به حداقل برساند.
همانطور که در ابتدای این بخش بیان شد باید دانست که چگونه از عضلات استفاده شود تا مشکلات کمر و پاها رفع و یا درمان گردد. با توجه به بحثهای قبلی باید در یافته باشید که اساس درمان، تقویت و بکارگیری عضلات شکم است.
باید بیان داشت که در اکثر موارد این نتیجهگیری صحیح است البته گروه دیگری از عضلات وجود دارند که در درمان کمردرد موثرند. بیشتر در رابطه با عضلات مورد بررسی، به عضله سرینی اشاره گردید. با انقباض عضلات سرینی، قسمت پشتی لگن به سمت پایین کشیده میشود مانند حالتی که با انقباض عضلات شکم و بالا کشیدن قسمت جلویی لگن ایجاد میشود.
بنابراین ، این 2 گروه عضله کار یکسانی را انجام داده و در صورت استفاده صحیح از آنها، با کم کردن گودی کمر فشار روی بخشهای تحتانی ستون فقرات را کاهش میدهیم . عضلات سرینی به علت کمکاری ضعیف میشوند اما با تقویت آنها به طریقی که گفته خواهد شد و با همکاری عضلات شکم ، درد را کاهش میدهند.
طرق تقویت عضلات شکم و ناحیه سرینی در بخش ورزش مطرح خواهد شد. در این قسمت تکنیکهای ارائه و تشریح می شود که باید به صورت بخشی از زندگی شما در آیند. در صورتی که این تکنیکها به طور دقیق و سریع انجام شوند ، میتوانند درد را بهبود ببخشند. در ادامه بحث راه های صحیح نشستن، ایستادن، خوابیدن و بلند کردن اشیا توضیح داده خواهد شد ، همچنین نحوه انجام فعالیتهای روزمره به بهترین شکل ممکن که عاری از درد باشند ، ارائه میگردد. اینک زمان آن رسیده که مجددا دستور خود را تکرار کنیم : «همیشه به گونهای بنشینید، بایستید، راه بروید و بخوابید که گودی کمر را کاهش داده و به حداقل خود برسانید»
اگر به نظر میرسد که ایستادن یک عمل ساده و بدون درد است اما در حقیقت منشاء بسیاری از مشکلات کمر میباشد. زیرا بعد از مدتی ایستادن فرد احساس خستگی میکند این خستگی نیز ابتدا در عضلات کمر رخ میدهد چون بیشتر فشار وزن بدن را این عضلات تحمل میکنند. با شل کردن این عضلات وزن معمولا به طرف عقب انتقال مییابد . این انتقال وزن موجب کاهش فشار در قسمت جلویی و افزایش آن در قسمت پشت کمری میشود. از آنجایی که ایستادن به مدت طولانی منجر به بروز اختلالاتی میگردد باید از آن اجتناب کرد. در ایستادن کوتاه مدت یا طولانی همیشه باید دستور زیر را بخاطر داشت که وزن بدن روی پاشنهها بیفتد و سینه کمی به طرف متمایل بوده بهطوریکه در قسمت فوقانی شکم چینی بهوجود میآید (این حالت موجب کاهش فشار در فقرات تحتانی کمر میشود) و یک یا ترجیحاً هر دو زانو خم باشد .
باید همیشه طوری ایستاد یا راه رفت که انگشتان پا تقریباً صاف قرار گرفته و راحت باشند زیرا همانگونه که گفته شد سطح اتکای بدن در هنگام ایستادن کم است و با دور نگه داشتن پاها از هم سطح طرفی افزایش مییابد. بنابراین هر قدر انگشت پا صافتر نگه داشته شوند سطح اتکای بدن بیشتر خواهد شد. توصیه میشود که انگشتان به حدی صاف نگه داشته شوند که فرد راحت باشد زیرا برخی افراد با انگشتان کاملاً صاف احساس ناراحتی نمیکنند اما برخی دیگر در این حالت احساس کشیدگی در بافتها دارند و این تفاوت و احساس بستگی کامل به وضعیت تشریحی فرد دارد.
در هر صورت اگر ایستادن ضروری باشد باید در وضعیت راحت ایستاد. در این میان کفشهای پاشنهبلند مشکل فوق را تشدید میکنند ، زیرا استفاده از کفشهای پاشنه بلند موجب میشود بدن به سمت جلو متمایل گردد، مگر اینکه با جابجا کردن تنه به عقب با کشش جاذبه به طرف پایین، مقابله شود.
بنابراین استفاده از کفشهای پاشنه کوتاه خصوصاً در افرادی که در روز زمان قابل توجهی کفش به پا دارند توصیه میشود. در حقیقت کفش ایدهآل آن است که درحالت ایستاده کف آن از سطح پاشنه بالاتر قراربگیرد ، زیرا اینگونه کفشها وزن بدن را روی پاشنه انداخته والزاماً باعث میشوند تنه کمی به سمت جلو متمایل شده و مرکز ثقل را درمقعیت طبیعی حفظ کند. این حالت موجب رفع فشارازلبه خلفی مهره های کمرمیشود. وجود یک باراضافی در قسمت جلوی بدن افراد چاق وزنان باردارموجب حرکتی جبرانی به سمت عقب میگردد.
اگر چه این وزن اضافه باعث کاهش تاثیر ورزشهای کمرمیشود اما باز هم این ورزشها میتوانند درد را بهبود ببخشند. این افراد در صورتی که درد شدیدی داشته باشند، باید جهت معاینات دقیقتر به پزشک مراجعه کنند. اگر علت تغییر وضعیت بدن، حاملگی باشد قبل از ادامه ورزش باید با پزشک فیزیوتراپیست، مشورت کرد. با توجه به مباحثی که ارائه شد، میتوان نتیجه گرفت که تنها با خم شدن به طرف جلو میتوان کمردرد را بهبود بخشید. این نظر در وضعیت ایستاده با زانوهای صاف صحیح نیست. برای روشن شدن مطالب فعالیتهایی را در نظر بگیرد که به طور طبیعی با جابجایی وزن به طرف جلو انجام میگردند مانند اتو کردن، جارو زدن، مرتب کردن تخت و غیره. در صورت بروز کمردرد و پا درد باید دانست که اینگونه فعالیتها درد ایجاد میکنند. از آن جایی که پاها صاف هستند و وزن بدن به طرف جلو جابجا شده این حالت موجب وارد شدن فشار اضافهای بر کمر میگردد ، زیرا عضلات پشت باید به شدت منقبض شوند تا از پایین کشیده شدن تنه وسط جاذبه ، جلوگیری کنند. در حقیقت در چنین وضعیت فقرات به طرف عقب خم شده و خم شدن به طرف جلو از مفاصل ران رخ میدهد. در این وضعیت زانوها کمی خم بوده و گودی کمر از بین رفته است ، در نتیجه فشار از ناحیه کمر رفع شده و فرد قادر به انجام فعالیتهای روزمره عاری از درد میگردد.
باید همیشه به گونهای نشست که گودی کمر کم شود. این حالت «قوز کردن» نامیده شده و برای رهایی از کمردرد اختیار میشود. (شکل 13)
زنان به دلیل ملاحظات اجتماعی از این وضعیتها استفاده نمیکنند و قطعاً قوز کردن و دیگر وضعیتهای راحت زنانه نیست. قابل ذکراست که اغلب صندلیها و مبلها متناسب با وضعیت جسمانی آقایان طراحی و ساخته شدهاند. بنابراین بسیاری از خانمها در صورت استفاده از این وسایل ، دچار کمردرد میشوند. بالاتر قرار دادن زانوها نسبت به ران کلید راحت نشستن میباشد زیرا موجب کشش فقرات شده و سوراخهایی بین مهرههای که اعصاب از آن میگذرند ، باز مینماید و در نتیجه فشار از روی اعصاب رفع میشود. این نحوه نشستن به ویژه در رانندگی حایز اهمیت میباشد ، اکثر افراد هنگام رانندگی صندلی خود را به عقب میکشند و بدین ترتیب زانوهایشان پایینتر از سطح ران قرار گرفته، گودی کمر آنها افزایش مییابد. در نتیجه دردکمر بیشتر شده و باعث خستگی میگردد. سپس باید در چنین رانندگی صندلی را حتی الامکان جلو آورد و یا حداقل به میزانی که زانوها بالاتر از سطح ران قرار بگیرند به سمت جلو جابجا کرد.
در(شکل 14) وضعیتهای صحیح و غلط نشستن و همچنین تفاوت بین آنها در خانمها نشان داده شده است. باید توجه داشت که در هر2وضعیت غلط، گودی کمر وجود داشته و در وضعیتهای صحیح ، این گودی از بین رفته است.
بدترین وضعیت برای مبتلایان به کمردرد خوابیدن به شکم ( دمر خوابیدن) میباشد و کسانی که مبتلا به کمر درد میباشند احتمالاً دریافتهاند که در حالت به پهلو خوابیده راحتتر هستند.
دمر خوابیدن نه تنها گودی کمر را افزایش میدهد بلکه باعث زیاد شدن انحنای گردن نیز میگردد. بنابراین افرادی که بنابر عادت در این وضعیت میخوابند علاوه بر کمردرد از گردن درد نیز شکایت دارند زیرا مکانیک گردن و کمر مشابه میباشد. در بسیاری از افراد طاقباز خوابیدن نیز باعث کمردرد میشود که با قرار دادن یک بالش زیر زانو، این حالت تصحیح و موجب راحتی بیمار میگردد زیرا بدین وسیله گودی کمر کاهش یافته و فشار درد کم میشود، با قرار دادن یک بالش استوانهای در زیر تشک (در ناحیه زانوها) نیز همین نتیجه حاصل میشود. (شکل 16)
مزیت دیگر استفاده از بالش استوانهای این است که در هنگام به پهلو خوابیدن ستون فقرات را در وضعیت مناسبی قرار میدهد چون زانوها با قرار گرفتن روی بالش استوانهای در سطحی بالاتر قرار میگیرند.
در اکثر افراد بهترین وضعیت خوابیدن طاقباز و یا به پهلو خوابیده با زانوی خم میباشند که بهتر است هنگام به پهلو خوابیدن یک بالش بین زانوها قرار داده شود تا از چرخش لگن جلوگیری کند. خصوصاً در خانمها که لگن آنها پهنتر میباشد اکثر افراد معتقدند که برای مبتلایان به کمر درد تشک سفت مناسبتر است. بدون شک این باور از آنجای ناشی میشود که اکثر مبتلایان به کمر درد شدید یا خوابیدن روی سطح سخت بهبود مییابند. (به ویژه اگر زانوها خم بوده و پاها روی نشیمنگاه یک صندلی قرار گیرد) سطح سفت با فشار بر ناحیه نشیمنگاه و به جلو آوردن لگن گودی کمر را از بین میبرد. سطحی که تشک روی آن قرار میگیرد نیز باید سفت باشد اما سفتی خود تشک باید به حدی باشد که جریان خون مناطقی از بدن که در تماس با تشک است ، برقرار بماند. در صورتی که گردش خون عضوی متوقف شود بعداً باید برای برقراری مجدد جریان خون آن منطقه، به دفعات جابجا شود. اختلال گردش خون به خصوص در افراد میانسال و مسن حایز اهمیت میباشد.
نکته مهم دیگری که در رابطه با افراد مسن باید متذکر شد آن است که تخت بیمارستانی در افراد مسنی که کمردرد دارند، به علت ایجاد موقعیتهای متفاوت هنگام خوابیدن ارزش ویژهای دارد. سر تخت باید 20 تا 25 درجه بالا آورده شود و زانوها نیز در سطحی به موازات جلوی سر قرار بگیرد. (شکل 17)
چرخیدن به پهلو در این حالت باعث ایجاد درد میشود، به همین دلیل تخت باید موتور الکتریکی داشته باشد تا در صورتی که فرد بخواهد به پهلو خوابیده و زانوها را خم کند با فشار روی یک دکمه ویژه به حالت صاف برگردد. در این صورت لازم نیست که فرد برای صاف کردن تخت از رختخواب خارج شود.
همانطور که گفته شد در صورتیکه بلند کردن اشیاء به طور صحیح انجام شود به علت فشار بیش از حد باعث آسیب فقرات کمری میشود. (شکل 18) هرگز نباید با زانوی صاف اقدام به بلند کردن اشیا از روی زمین نمود زیرا این حالت موجب میشود که همه فشار به عضلات پشت منتقل گردد. جهت بلند کردن اشیاء بهطور صحیح باید از پاها استفاده کرد ، به طوریکه فرد روی پاها نشسته و تنها کف یکی از پاها روی زمین قرار گیرد. (شکل 18- الف)
در شکل (18- ب) روش غلط بلند کردن اشیاء نشان داده شده است. به اغلب افراد گفته میشود که هنگام بلند کردن اشیاء فقرات خود را صاف نگه دارند ، در حالیکه این نظر اشتباه است صاف بودن (فقرات) بالقوه آسیبزا است، زیرا این امر مستلزم ایستادن روی نوک پا و افزایش قوسی کمر میباشد. هنگام نشستن جهت بلند کردن اشیاء یک یا هر دو پا باید به طور صاف روی زمین قرار بگیرند، زیرا این عمل باعث از بین رفتن گودی کمر میشود. باید به خاطر داشت که هیچگاه نباید حتی برای بلند کردن یک سوزن از روی زمین بدون نشستن روی پاها عمل کرد ، زیرا هنگام خم کردن تنه به طرف جلو باز زانوهای صاف ، انقباض شدیدی در عضلات پشت رخ میدهد تا بدن را در وضعیت صاف نگه دارد . اشیاء را میتوان روی پشت حمل کرد بدون آنکه موجب درد و بروز علائم دیگر شود در حقیقت این عمل تمرین بسیار خوبی میباشد ، زیرا عضلات شکم منقبض شده و گودی کمر را از بین میبرد. در نتیجه فشار وارده به کمر به راحتی تحمل میگردد و در صورتیکه هنگام بلند کردن اشیاء زانوها خم بوده و جسم بالاتر از سطح کمر نگه داشته شود هر گونه باری را میتوان با اطمینان بلند کرد ، در چنین حالتی برای بلند کردن اشیاء و حمل آنها از پاها استفاده میشود. نیرویی که بر اثر صاف بودن زانوها بر عضلات کمر وارد میشود موجب فشار بر لبههای خلفی فقرات کمر و در نتیجه فشرده شدن مفاصل و تحت فشار قرار گرفتن اعصاب میگردد. (شکل 18- ج و شکل 18- د)
غیرممکن است که با زانوهای صاف بتوانند بدون انقباض عضلات کمر و تحت فشار قرار گرفتن عناصر مهرهای جسمی را تا سطحی بالاتر از ناحیه کمر بالا ببرد. (شکل 18- هـ و 18- و) .
مقایسه وضعیتهای فیزیکی روزمره انسانهای نخستین و مردم کنونی بسیار جالب است زیرا انسانهای نخستین اکثر مواقع در وضعیت چمباتمه بوده و برای حمل اشیاء از پشت سر خود استفاده میکردند که بدین ترتیب از فشار بر کمر آنها جلوگیری میشد. از این بخش که مربوط به بلند کردن اشیا میباشد، 4 نکته را میتوان دریافت:
1- برای بلند کردن اشیا از زمین باید نشست، بهطوریکه حداقل یک پا بهطور صاف روی زمین قرار بگیرد.
2- برای بلند کردن هر شیء (حتی یک سوزن) که در سطح کمر یا سطح پایینتر از آن قرار گرفته، باید نشست.
3- هرگز نباید اشیا را در هنگام حمل بالاتر از کمر نگه داشت.
4- در حین حمل اشیاء باید جسم در سطح کمر نگه داشته شده و رانها و زانوها خم باشند
کارهای روزانه ما میتواند روی ستون فقرات اثرات منفی داشته باشد، مثلا یک کارگر در محل کار خود با انجام غلط حرکات می تواند به ستون فقرات خود صدمه بزند.
این صدمه می تواند با یک حرکت ناگهانی با فشار زیاد ایجاد شود، مانند بلند کردن ناگهانی یک جسم سنگین از روی زمین، یا میتواند در اثر تکرار حرکات غلط و با فشار کم روی ستون فقرات، به مرور زمان ایجاد شود.
همیشه درد یک علامت خطر است و باید به آن توجه کرد.
درد ستون فقرات نشانه به ستوه آمدن ستون فقرات از کارهای غلط شماست.
اکنون باید یاد بگیریم چگونه کارهای روزانه خود را به طور صحیح انجام دهیم تا کمترین فشار را به ستون فقرات وارد کنیم.
برای در امان بودن از صدمات کمر، باید خطرزایی هر فعالیت را با بهکارگیری اصول ساده ی زیر به حداقل برسانیم:
1- هیچگاه خمیده راه نروید. زمانی که ایستاده یا نشستهاید، انحنای پایین کمر را به حالت طبیعی خود نگه دارید.
2 - برای بلند کردن یا برداشتن اجسام از روی زمین هرگز کمر خود را خم نکنید، بلکه زانوها را خم کنید و آن جسم را از زمین بلند کنید. با این کار مرکز ثقل بدن از ناحیه کمر به آرنج انتقال مییابد و با برداشتن جسم، کمترین فشار به ستون فقرات تحمیل میگردد.
3 - وقتی میخواهید باری را حمل کنید، بار را به بدن خود نزدیک کنید. در صورتی که مجبورید باری را در یک سمت خود به وسیله دست حمل نمایید، سعی کنید چرخشی روی ستون فقرات ایجاد نکنید.
4 - برای مدت طولانی در یک وضعیت ننشینید، به خصوص رانندگان و کارمندان پشت میزنشین بهتر است پس از مدتی کار کردن، 12 دقیقه راه بروند و دوباره به کار مشغول شوند.
در هنگام نشستن سعی کنید قوس کمر در حد مطلوب حفظ شود و از خم شدن روی فرمان اتومبیل یا میز کار خودداری نمایید.
5 - حتیالامکان سعی کنید از تشکهای طبی مناسب برای خوابیدن استفاده نمایید، طوری که کمر در حالت صاف باقی بماند.
6 - زمانی که میخواهید داخل خودرو بروید، ابتدا روی صندلی بنشینید و سپس پاها را به داخل خودرو ببرید. صندلی خودرو را طوری تنظیم کنید که زانوها بالاتر از لگن قرار بگیرند. فاصله صندلی طوری تنظیم شود که زاویه آرنج در هنگام گرفتن فرمان کمی بیشتر از 90 درجه باشد. هنگامی که مجبورید برای زمان طولانی رانندگی کنید، بهتر است هر 2 ساعت یک بار توقف کرده و از اتومبیل پیاده شوید و چند قدمی راه بروید و حرکات کششی انجام دهید.
7 - برای قرار دادن اشیا در قفسهها بهتر است که اشیای سبک در قفسههای پایین و اشیای سنگین در قفسههای بالایی قرار گیرند تا فشار کمتری بر ناحیه کمر وارد شود. برای گذاشتن اشیای سنگین در قفسههای بالا یا برداشتن آنها، روی پنجههای پاهایتان بلند نشوید، بلکه از یک چهارپایه استفاده کنید.
8 - برای ورزش کردن، ابتدا از حرکات کششی سبک شروع نمایید و بدن خود را گرم کنید. سپس ورزشهای سنگین را انجام دهید.
درمان دردهای ستون فقرات شامل درمانهای دارویی، فیزیکی و جراحی میشود.
درمانهای دارویی
درمانهای دارویی شامل داروی اختصاصی بر اساس نوع بیماری و در صورت لزوم تجویز مسکن جهت کاهش درد است.
هدف اصلی در درمانهای دارویی، درمان علت بیماری است و چنانچه علت بیماری قابل درمان نبوده، یا جزو علل مکانیکی کمردرد باشد، می توان به طور موقتی داروی مسکن تجویز نمود، ولی انجام درمان های فیزیکی مانند فیزیوتراپی حتما ضروری است.
درمان های فیزیکی کمردرد
درمانهای فیزیکی تنوع زیادی دارند و از قدیمیترین روشهای درمانی کمردرد تا متدهای جدید درمانی در این گروه جای میگیرند.
برخی از روشهای فیزیوتراپی در درمان کمردرد عبارتند از:
حرارتدرمانی: گرم کردن یا سرد کردن عضو دردناک جهت کنترل درد از دیرباز استفاده میشده است. گرمادرمانی امروزه به دو صورت سطحی (برای پوست) و عمقی (برای مفاصل یا عضلات) توسط دستگاههای پیشرفته فیزیوتراپی انجام میشود.
الکتریسیتهدرمانی: طول موج و فرکانسهای خاصی از جریان برق برای کنترل درد، ترمیم زخم، تقویت عضلات و بسیاری موارد دیگر به کار می رود و امروزه دستگاههای پیشرفته الکتریکی به این منظور طراحی شده است.
لیزردرمانی: استفاده از لیزرهای کمتوان نظیر لیزر آرگون هلیم و یاقوت با هدف کاهش درد، افزایش روند ترمیم زخم، کاهش التهاب و بسیاری از موارد دیگر موثر بوده و امروزه توسط فیزیوتراپیستها استفاده میشود.
آبدرمانی: شامل یک سری حرکات ورزشی در داخل آب میباشد و از آنجاییکه در این وضعیت بیمار درد کمر را کمتر احساس میکند، بسیار مفید است. البته این روش بعد از برطرف شدن مرحله ی حاد کمردرد توصیه میشود.
تمرینات ورزشی: یکی از مفیدترین روشهای درمانی درد است. ورزشدرمانی باید توسط پزشک متخصص پس از معاینه بیمار و معین کردن علت درد بیمار تجویز شود. ورزشها تنوع زیادی دارند و بسته به محل و علت درد و وضعیت ستون فقرات نوع خاصی از ورزش توصیه می شود.
همیشه درد یک علامت خطر است و باید به آن توجه کرد.
درمانهای ارتوپدی: درمانهای ارتوپدی فنی شامل استفاده از یک سری ابزارهای کمکی است که توسط کارشناس ارتوپد فنی جهت بیمار ساخته میشود، مانند کرستهای ستون فقرات (کرستهای کمر و گردن) که به طور شایع استفاده میشوند.
این وسایل میتوانند به طور موقت در کاهش درد و گرفتگی عضلات مفید باشند، ولی استفاده طولانیمدت و مستمر از آنها مضر است و سبب آتروفی (لاغر شدن) عضلات شده و پس از مدتی نتیجه ی معکوس میدهد.
جراحی، ایستگاه آخر درمان
دردهای ناحیه ستون فقرات معمولا با درمان های دارویی و فیزیکی بهبود می یابند، ولی به عنوان آخرین راه و آن هم در شرایط خاص می توان از جراحی استفاده کرد.
امروزه در مورد دیسک کمری فقط در 5 تا 15 درصد موارد جراحی توصیه میشود و آن هم در صورتی است که درد بیمار با استراحت کاهش نیابد و به دارو جواب ندهد، یا بیماری فرد طوری پیشرفت نماید که منجر به فلج اندام، یا کاهش حس، یا احتمال بی اختیاری دفع ادرار و مدفوع گردد. در مواردی مثل شکستگی یا چسبندگی مهرهها، وجود توده چرکی در اطراف ستون فقرات یا وجود تومورهای نخاع، عمل جراحی توصیه میشود و در غیر این موارد انجام جراحی در ستون فقرات قابل توصیه نمیباشد.
برای حفظ سلامتی ستون فقرات بهترین راه، رعایت نکات گفته شده در بالا برای پیشگیری از ابتلا به کمردرد میباشد، ولی در صورت ابتلا به این دردها سعی کنید تحت نظر پزشک بهترین راه درمانی را که با شرایط شما سازگار است انتخاب کنید تا در کمترین فرصت بهبود یابید و دچار عوارض ناگوار نشوید.
منبع :تبیان
همه ما یک بار در زندگیمان درد کمر را تجربه کردهایم. این درد بسیار آزاردهنده است و گاهی مدتها طول میکشد. یکی از علل شایع درد کمر، فتق دیسک کمر است.
گاهی بیماری فتق دیسک کمر آنقدر شدید و دردناک میشود که روند زندگی انسان را مختل و امکان حرکت را از او می گیرد و حتی به جراحی هم نیاز پیدا میکند.
دکتر سید مصطفی سادات، جراح ارتوپد، فلوشیپ ستون فقرات و دانشیار دانشگاه علوم پزشکی تهران دراینباره بیشتر توضیح میدهند.
فتق دیسک بین مهرهها چه زمانی ایجاد میشود؟
دیسک بینمهرهای یک ماده ژلاتینی نسبتا نرم است که فشارهای وارد شده روی مهرههای ستونفقرات را به طور یکنواخت پخش و حرکت مهرهها را روی یکدیگر آسان میکند و باعث خم و راست شدن یا چرخش کمر میشود.
یک حرکت ناگهانی یا برداشتن اجسام سنگین ممکن است باعث آسیب به این ناحیه و فتق دیسک بین مهرهای شود.
فتق اغلب به طرف پشت یا چپ و راست اتفاق میافتد و باعث انتشار درد به پای همان طرف یا طرف مقابل میشود، ولی معمولا درد در همان طرف که فتق رخ داده است، متمرکز میشود.
این عارضه معمولا خود را با چه علایمی نشان میدهد؟
علایم به شدت آسیب وارده به مهره و فشار روی عصب مربوطه بستگی دارد، مثلا اگر صدمه بین مهره 4 و 5 کمری باشد، فشار روی ریشه پنجم کمری بیشتر است. فشار در این قسمت باعث میشود حرکت شست پا به طرف بالا مختل شود و درد از طرف کمر به طرف ساق پا انتشار پیدا کند.
چه عواملی باعث ایجاد فتق بین مهرههای کمری میشود؟
فتق دیسک بین مهرهای در جوانان، ورزشکاران یا افرادی که کارهای سنگین انجام میدهند بیشتر دیده میشود، اما به طور کلی ما در حرکات روزانهمان همیشه در حال خم شدن هستیم. بیشتر مشاغل از قبیل دندانپزشکان، مکانیکها، کارگران ساختمان و تایپیستها در حالت خمیده کار میکنند، پس فشار بین مهرهها زیاد است. حرکات ناگهانی هم در ورزشهایی مثل کشتی و وزنهبرداری باعث پارگی دیسک بینمهرهای میشود.
دیسک بین مهرهای در حالت عادی هم شاید رخ بدهد، زیرا به مرور زمان ماده ژلاتینی، قوام خود را از دست میدهد یا در اثر عوامل مختلف ساییده و فرسوده میشود. بهتدریج با افزایش سن آرتروز نیز اضافه میشود. عدم فعالیت بدنی هم عامل دیگری است که میتواند روی دیسک و ریشههای عصبی فشار وارد کند.
چگونه میتوان فشار روی دیسک و ریشههای عصبی را کم کرد؟
همه دردها به علت دیسک کمر نیست. بسیاری از دردها به علت ضعف عضلات است. از آنجا که بسیاری از افراد جامعه ما دچار اضافهوزن هستند، بیشتر دچار مشکلات عضلانی در ناحیه کمر میشوند، بهخصوص در خانمها درد کمر به صورت شایعتری دیده میشود.
اغلب خانمها بعد از زایمان دچار اضافهوزن و بزرگی شکم میشوند. همانطور که میدانیم شکم نقش حمایتکنندهای روی ستون مهرهها دارد. وقتی شکم ضعیف است، فشار روی مهرهها بیشتر میشود.
خیلی مواقع دردهای ناحیه کمر حتی نیاز به یک عکس ساده هم ندارند. اگر چه در کشور ما خدمات پزشکی بسیار سهلالوصول است و بیماران هنگام مراجعه به مطب چند عکس و آزمایش با خود همراه دارند، اما واقعا این کارها لازم نیست و فقط با تمرینهای کششی ساده و نرمش میتوانند به راحتی درد را برطرف کنند.
تمرینهای کششی چگونه باید انجام شوند؟
دیسکهای بین مهرهای در طول روز آب از دست میدهند و اگر قد انسانها را به صورت میلیمتری هنگام صبح و عصر اندازه بگیریم، متوجه میشویم قد آنها هنگام غروب چند میلیمتر تا یک سانتیمتر کاهش پیدا کرده است، پس دیسک بین مهرهای تحت فشار قرار میگیرد.
هر درد کمری به معنای فتق دیسک کمر نیست و هر فتق دیسک کمری نیاز به عمل جراحی ندارد. عمل جراحی آخرین مرحله درمانی است
هنگام بارفیکس لازم نیست فشار زیادی به خودمان وارد کنیم و فقط آویزان شدن کافی است.
سایر ورزشها نیز میتواند بسیار مفید باشد، از قبیل پیادهروی، نرمش یا هفتهای سه بار استخر رفتن و سایر حرکات بدنی که باعث تقویت عضلات و کاهش وزن میشود.
و چطور درمان میشوند؟
اگر بیمار علایم عصبی واضحی ندارد و اختلالهای انگشتان حرکتی پا و مشکلات اسفنکتری و ادراری هم ندارد، بیمار اورژانسی نیست و درمان بسیار راحت است و شامل تمرینهای کششی یا بستن کمربندهای مخصوص است تا بتوان کشش لازم را در ناحیه کمر ایجاد کرد.
داروهای مسکن و کورتونی هم تجویز میشود، ولی بیماران باید به طور مرتب کنترل شوند تا مطمئن شویم بیماری پیشرفت نمیکند.
گاهی لازم است بیماران استراحت کنند. استراحت بیمار تا زمانی است که التهاب برطرف شود. فشار دیسک به عصب باعث تورم عصب میشود و التهاب ایجاد میکند. برای کاهش التهاب توصیه میشود بیمار به مدت 48 تا 72 ساعت یا حداکثر 7 تا 10 روز همراه با تمرینات کششی استراحت کند، ولی استراحت طولانیمدت را به هیچوجه توصیه نمیکنیم، چون باعث ضعف عضلات میشود.
در صورت فشار روی ریشه عصب و پیشرفت بیماری، شاید عمل جراحی لازم شود، ولی ما جراحان تا جایی که ممکن است سعی میکنیم از عمل جراحی اجتناب کنیم.
اگر بیمار به موقع برای درمان اقدام نکند چه اتفاقی رخ میدهد؟
در صورتی که بیمار به موقع برای درمان اقدام نکند، حتی در صورت عمل جراحی ممکن است نتیجه مطلوبی حاصل نشود و متاسفانه مشکلات ادراری و اسفنکتری برایش به وجود آید.
این مرحله از بیماری معمولا علامت خوبی نیست و بهتدریج پاها ضعیف میشوند و شاید هیچ موقع حالت طبیعی و اولیه خود را پیدا نکنند.
در پایان اگر توصیهای دارید بفرمایید.
هر درد کمری به معنای فتق دیسک کمر نیست و هر فتق دیسک کمری نیاز به عمل جراحی ندارد. عمل جراحی آخرین مرحله درمانی است.
بسیاری از افراد جامعه از درد کمر رنج میبرند. برای تشخیص دردهای کمر لازم است یک گروه شامل جراحان ارتوپد، مغز و اعصاب، روانپزشک و مددکار اجتماعی با هم کار کنند.
خیلی از مواقع مسایل اجتماعی، عصبی و روانی در بروز درد دخیل هستند و همیشه باید این مسایل را مدنظر قرار دهیم.
منبع: هفته نامه سلامت
کمردردهای حاد، شدید و ناگهانی، معمولا با گذشت زمان و درمان مناسب، برطرف میشوند.
برای اینکه این دوره زودتر و علمیتر بگذرد به توصیههای زیر عمل کنید:
1- نشستن:
طی ده تا بیست روز اول پس از کمردرد؛
الف: حتی المقدور کمتر بنشینید و سعی کنید مدت زمان نشستن از 10 تا 15 دقیقه بیشتر نشود.
ب: در زمان نشستن از یک بالش کوچک برای پُر کردن گودی کمر خود استفاده کنید و توجه داشته باشید که پشتی صندلی شما سفت باشد.
پ: روی زمین ننشینید یا در حالت لمیده نباشید.
ت: مفاصل ران و زانوی شما در حالت زاویه ی قائمه قرار گیرند. پاها را به صورت ضربدری نگذارید و سعی کنید کف پایتان روی سطح صافی قرار گیرد (در صورت لزوم از چهارپایههای کوتاه یا بالشی برای زیر پا استفاده کنید).
ث: باسن شما کاملا به انتهای کفی صندلی بچسبد، کاملا صاف و کشیده بنشینید (سعی کنید انحنای ستون فقرات تا حد امکان کاهش یابد). این حالت را برای چند ثانیه حفظ کنید.
سپس به آرامی تکیه دهید (زاویه پشتی صندلی ازمحور عمود 10 درجه بیشتر باشد).
ج: از صندلیهای با پشتی بلند و دستهدار استفاده نمایید. چرا که نشستن روی نیمکت یا صندلیهای غیر مناسب باعث افزایش انحناهای غیر طبیعی بدن شده، موجب افزایش درد و مشکلات شما خواهد شد.
چ: در محل کار ارتفاع صندلی خود را تنظیم کنید، به میز کارتان نزدیک باشید و حتیالمقدور سطح آن را شیب دار کنید، به گونهای که به جای خم شدن بیش از حد ستون فقرات شما، سطح میز به صورت شیب دار قرار گیرد.
آرنج و دستهای خود را حتیالمقدور آویزان نکنید و از دستههای صندلی برای راحتتر قرار گرفتن آنها استفاده نمایید.
شانههایتان را سفت نکنید.
ح: وقتی روی صندلی نشستهاید، از چرخش بدن استفاده نکنید، چرا که این حرکت فشار زیادی به ستون فقرات وارد میآورد، سعی کنید به جای این کار، کل بدن را بچرخانید.
خ: با احتیاط از جا بلند شوید و به جای فشار بر ستون فقرات برای تغییر وضعیت، از عضلات پا استفاده کنید. خم شدن به جلو در وضعیت ایستاده، یا جلو دادن شکم مطلقا توصیه نمیشود، چرخش حول محور کمر ممنوع است.
2- رانندگی:
حداقل طی ده تا بیست روز اول پس از کمردرد حاد؛
الف: از بالشهای کوچکی برای حمایت عضلات و مهرههای کمر استفاده کنید.
ب: حتیالمقدور صندلی را به فرمان نزدیک کنید تا به کاهش گودی کمرتان کمک کند.
3- ایستادن:
حداقل طی ده تا بیست روز اول پس از کمردرد حاد؛
الف: در زمان ایستادن سر رو به جلو، شانهها مستقیم، سینه به جلو و تحمیل متعادل وزن به هر دو پا باشد.
ب: از ایستادن طولانی مدت در یک وضعیت خودداری کنید.
پ: حتیالمقدور ارتفاع میز کارتان را در سطحی مناسب تنظیم کنید.
ت: در زمان ایستادن سعی کنید از یک زیرپایی مناسب استفاده کنید و هر چند دقیقه، یک پای خود را روی آن قرار دهید.
ث: اگر در آشپزخانه مشغول کار هستید، درب کابینت زیر ظرفشویی را باز کنید و هر چند دقیقه یکی از پاها را روی کف آن بگذارید. (به جای زیرپایی)
ج: حتیالمقدور وسایلی را که بیشتر به آنها احتیاج دارید در سطح بالاتر و اصطلاحا دم دستتر قرار دهید تا مجبور نباشید مرتباً برای برداشتن آنها به پایین خم شوید.
در صورت ضرورت، به جای خم شدن و تا کردن کمر، از زانوهایتان کمک بگیرید و وسیله مورد نظر را حتیالمقدور به بدن خود نزدیک کنید آنگاه با احتیاط و به آرامی بلند شوید.
ده نکته درباره درد کمر را برایتان بیان می کنیم که توجه به آنها مفید خواهد بود.
1- سشوار کشیدن فقط موها را خراب نمیکند!
نگه داشتن سشواری که حدود یک کیلو وزن دارد، معادل 70 درصد وزن بدن به شانه فشار میآورد. این فشار به ستوان فقرات آسیب میزند و در بروز درد کمر موثر است. برای مقایسه بد نیست بدانید بلند کردن صحیح یک جعبه نوشابه، حدود 15 درصد وزن بدن به ستون فقرات فشار میآورد.
2- بیمیلی به رابطه جنسی
درد کمر در رابطه جنسی افراد تأثیرگذار است. نتیجه تحقیقی که توسط پژوهشکده پزشکی دانشگاه وین صورت گرفته حاکی از آن است که 63 درصد مردانی که کمردرد دارند از ناتوانی جنسی رنج میبرند. تمامی این مردان گفتهاند که تا یک سال پیش از آغاز کمردرد چنین مشکلی نداشتند. بر اساس این تحقیق 81 درصد مردان و 91 درصد زنانی که گرفتار کمردرد هستند نسبت به رابطه جنسی بیعلاقهاند. در این تحقیق هزار مرد و هزار زن داوطلب شرکت کردند که از درد مزمن ستون فقرات رنج میبردند.
3- تحلیل غضروفها در اثر سیگار کشیدن
عوامل مختلفی در بروز کمردرد موثرند. تأثیر ژنها حدود 30 درصد تخمین زده میشود. عوامل دیگری مانند تغذیه، میزان وزن بدن و تحرک فرد نیز نقش مهمی بر عهده دارند. سیگار کشیدن نیز عامل مهمی در بروز و تشدید کمر درد به شمار میآید.نیکوتین سیگار موجب میشود املاح و مواد غذایی کمتری به غضروفها برسد و در دراز مدت موجب تحلیل رفتن آنها میشود.
در 80 درصد موارد، علت کمردردهای مزمن ضعف عضلات است. علاوه بر عضلات کمر، عضلات شکم نیز در حفظ سلامت ستون فقرات نقش مهمی بازی میکند. همکاری این عضلات فضای ثابتی برای نگاه داشتن فرم سالم ستون فقرات فراهم میکند. تقویت عضلات شکم یکی از راههای موثر در کاهش درد کمر است. برای تقویت این عضلات تمرینهای فیزیوتراپی و نرمشهای یوگا و پیلاتس توصیه میشود.
5- التیامبخشی ویتامین E
زمانی که عضوی در بدن ملتهب میشود، سلولهای آسیبدیده رادیکالهای آزاد تولید میکنند. رادیکالها آزاد ملکولهایی هستند که به سلولهای سالم حمله میکنند و با آسیب زدن به آنها موجب التهاب سلول و تولید رادیکالهای آزاد جدیدتری می شوند. مصرف ویتامین E این چرخه را با خنثی کردن رادیکالهای آزاد متوقف میکند. سبزیجات مختلف، روغن زیتون و آجیل حاوی ویتامین E هستند.
6- فشار یکطرفه کیفهای بزرگ
کیفهای بزرگی که روی شانه یا بازو حمل میشوند و تاب میخورند این روزها در میان خانمها طرفداران زیادی دارند. این کیفها، هم مد روز هستند و هم زیاد جا دارند. خانمهایی که چنین کیفهایی دست میگیرند حدود 4 تا 5 کیلو بار حمل میکنند. این وزن که توسط یک شانه و در یک طرف بدن حمل میشود موجب درد گردن، شانه، کمر و التهاب مفاصل میشود.
7- دردی که پخش میشود
در اغلب موارد پیدا کردن محل درد در کمر ساده نیست. از آنجا که درد کمر پخش میشود مشخص نیست که دقیقا چه قسمتی درد میکند. شانه، مهرههای گردن و حتی دستها از نقاطی هستند که درد کمر تا آنها کشیده و پخش میشود.
8- تشک خواب بد، علت درد ستوان فقرات نیست
بزرگسالان در طول شب به طور متوسط 40 تا 60 بار موقعیت خود را تغییر میدهند و حدود نیمی از شب را به پهلو میخوابند. احتمال این که تشکنامناسب علت بروز کمردرد باشد اندک است.
البته یک تشک خوب بستر مناسبی برای خواب آسوده فراهم میکند و ممکن است ستون فقرات را هم در فرم بهتری نگه دارد. به عبارت دیگر تأثیر مثبت تشک خواب مناسب بیشتر از تأثیر منفی تشکهای نامناسب است.
9- جراحی؛ انتخاب آخر
بر اساس تحقیقی که در دو دانشگاه آلمان، فرایبورگ و توبینگین صورت گرفته، جراحی ستوان فقرات در موارد بسیاری ضروری نیست. در این تحقیق جامع 1244 فرد دواطلب شرکت کردند که از درد ستون فقرات رنج میبردند. درد این بیماران در 75 درصد موارد بدون جراحی قابل درمان بود. درد کمر این افراد پس از دو سال درمان به طور کامل قطع شد، تا جایی که حتی در عکسبرداری از مهرههای ستون فقرات نیز مشکل تحلیل غضروفی برطرف شده بود.
10- فشار روی سطحی معادل چهار سانتیمتر
فشاری که ستون فقرات بدن تحمل میکند، بر روی غضروفهای بین مهره ها فرود میآید. غضروفها با سطحی حدود چهار سانتیمتر، فشاری را تحمل میکنند که بسته به نوع حرکت متغیر است.
برای این که میزان این فشار را بهتر درک کنید به ارقام زیر توجه نمایید که به طور میانگین برای بزرگسالانی با جثه متوسط و وزنی حدود 75 کیلوگرم اندازهگیری شده است.
دراز کشیده به پشت: فشاری معادل 20 کیلوگرم روی تمام ستون فقرات
دراز کشیده به پهلو: فشاری معادل 25 کیلوگرم روی تمام ستون فقرات
ایستاده: فشاری معادل 100 کیلوگرم روی تمام ستون فقرات
ایستاده و خم شده به جلو: فشاری معادل 220 کیلوگرم روی تمام ستون فقرات
صاف نشسته: فشاری معادل 90 کیلوگرم روی تمام ستون فقرات
نشسته با پشتی خمیده: فشاری معادل 179 کیلوگرم روی تمام ستون فقرات
منبع : همشهری